baxhî

Èn årtike di Wiccionaire.

Walon (Rifondou)[candjî]

Etimolodjeye[candjî]

Bodje « baxh- » ‎(« bas »), avou l’ cawete di codjowaedje «  » des viebes (k’ egzistéve dedja come on tayon-bodje patwès latén * « bassiare », do bodje « bassus », bas).

Prononçaedje[candjî]

Viebe[candjî]

Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) baxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) baxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) baxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) baxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) baxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) baxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) baxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av) baxhî
Ôtes codjowaedjes come waitî

baxhî

  1. (viebe å coplemint) fé aler pus bas.
    • I fåreut baxhî vosse pris, si vos vloz vinde.
    • I n' baxhreut nén ses ouys, minme divant li rwè.
    • Il a ralé tot baxhant les orayes.
    • Baxhîz on pô l' modoe por mi prinde do laecea Motî Toussaint (fråze rifondowe).
      • A fwèce d’avu trîmé tot l’timp di s’pèneuse vèye,
        Et d’avu, sins d’fali, pwerté l’tchèdje di ses creux,
        Li vîle grand’mére qui rote â bresse di si p’tite fèye,
        Halcote, et bahe li tiesse come ine potèye qu’à* seû…
        Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "Li viye grand-mere", 1921, p. 29.
  2. (viebe å coplemint) fé aler pus doûs (ene radio, on hôt-pårleu).
    • Baxhîz vosse hôt-pårleu.
  3. (v. sins coplemint) aler pus bas.
    • Les canadas ont co baxhî.
  4. (v. sins coplemint) aler pus bas d' on costé.
    • Li tchminêye baxhe do costé k' ele vout tchaire D.T.W.
    • I fåreut ki l' toet baxhaxhe pus foirt Motî Toussaint (fråze rifondowe).
  5. (v. sins coplemint) divni todi pus flåwe, tot djåzant d' ene viye djin, d' on malåde.
    • Tos les djoûs on pô pus, on voet l' pôve malåde baxhî D.T.W. i baxhe todi pus foirt, i n' irè pus lon; li cour baxhe.
  6. ((viebe å prono muroetrece)) ployî s' coir, aprume tot metant l' tiesse pus bas.

Ratourneures[candjî]

  1. i s' fåt bén baxhî wice k' on n' si pout tni droet
  2. la k' el plat baxhe, do costé k' el plat baxhe (i va voltî la k' el plat baxhe E200), les maléns sont todi do costé ki l' plat baxhe DTW); baxhî l' plat di s' costé (il a baxhî l' plat di s' costé; DTW)
  3. Ass veyou çou k' est la scrît ? :: Non :: baxhe li tiesse, grande biesse : dijhêye cwand onk (ene) si va buker disconte åk k' est trop bas po-z î passer dressî.

Parintaedje[candjî]

Mots d’ aplacaedje[candjî]

Sinonimeye[candjî]

Contråve[candjî]

Ortografeyes[candjî]

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes[candjî]

fé aler pus bas
fé aler pus doûs (on son)
aler pus bas (pris, evnd.)
aler pus bas d' on costé Loukîz a : clintchî
divni todi pus flåwe; Loukîz a : dicweli
v.pr. ployî s' coir

Pårticipe erirece[candjî]

singulî pluriyal
omrin baxhî baxhîs
femrin padrî baxheye baxheyes
femrin padvant baxheye baxheyès

baxhî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "baxhî", ki pout esse eployî come addjectif et come sustantif.
    • Les canadas ont co baxhî.

Addjectif[candjî]

singulî pluriyal
omrin baxhî baxhîs
femrin padrî baxheye baxheyes
femrin padvant baxheye baxheyès

baxhî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

  1. ki s' tént avou l' rond dos.
    • On vî ome tot baxhî.
  2. k' est foirt vî.

Sinonimeye[candjî]

Ratournaedjes[candjî]

ki s' tént avou l' rond dos
k' est foirt vî