Aller au contenu

håyner

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye 1

[candjî]

Bodje « hayon » (avou spotchaedje del cawete « -on »), avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes, fé des hayons po vinde des martchandijhes, ou bodje « håye » avou l’ dobe cawete « -ner » des viebes, si tinde come ene håye.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) håynêye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) håynez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) håynans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) håynêynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) håynêyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) håynéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) håynêye
pårt. erirece (dj’ a, vos av) håyné
Ôtes codjowaedjes come tchicter

håyner

  1. (viebe å coplemint) stårer (al tere, so ene tåve) po bén mostrer (ene martchandijhe).
    • Li rôleu håynéve todi ses cayets sol soû d' l' ouxh.
    • Melaneye vént håyner ses martchandijhe dissu l' candlete Gérard Havelange (fråze rifondowe).
    • Çoula n' est bon k' po håyner Motî Forir (fråze rifondowe).
  2. (viebe å coplemint) bén mostrer (dins ene werene) po poleur vinde.
    • Les botikes avént håyné leus pus belès afwaires Louis Remacle (fråze rifondowe).
    • E s' botike, i håynéve totes sôres di vîs rahisses Motî del Hesbaye (fråze rifondowe).
  3. (viebe å coplemint) bén mostrer (ene sacwè d' bea, k' on ndè fir).
    • Gn aveut shijh assîtes di stin, håynêyes ås deus costés do vî bondiu Lambert-Joseph-Louis Lambillion (fråze rifondowe).
    • Dins l' prumire tchambe, les fuziks sont håyners: c' est l' lodjmint des sintineles Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
    • Li mèlêye, tot hoûtant l’ zûvion
      Djåser d’ mohe-à-l’ låme èt d' påvion,
      Hågne è l’ prairèye si noûve mousseûre…
      Joseph Mignolet.
  4. (pus stroetmint) (mot d’ militaire) stinde ene åre.
    • L' an trinte, veyoz vs, ç' a stî nos peres,
      K' ont håyné leu poyou stoumak,
      Ås côps d' bayonete des calfakesJoseph Vrindts, "Racontules et råtchåds" (1920), p.159; "Li walon s’dispiète" (fråze rifondowe).
  5. # (viebe å coplemint) dire, mostrer a tertos.
    • Ni vén nén co håyner çoula avå les voyes Louis Remacle (fråze rifondowe).
  6. (éndjolike) afitchî so waitroûle.
    • Li noû sistinme di manaedjmint des fontes "fontconfig" est on foirt bon sistinme, ki saye di trover å mî les fontes k' i fåt po håyner on tecse, sorlon li lingaedje do tecse Pablo Sarachaga.
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.
  1. sitramer.
    • Vos håynez do fôraedje tot l' long d' vosse voye.
    rl a: cossåyî, cossemer, sitårer.
    F. disperser, éparpiller, mettre en désordre.
  2. sitramer et piede (des usteyes).
    • I håynêye todi ses ostis.
    F. égarer.
  3. furler (des cwårs).
    • Il a håyné tos les liårds di ses parints. Il ont håyné leu patrimoenne.
    F. gaspiller.
  4. (viebe å prono) : Loukîz a : « si håyner ».
Ratourneures
[candjî]
  1. t' irès håyner des bloukes : dijhêye a onk (ene) ki n' vout nén bouter ni studyî (tot ratuzant les pôvès femes ki rifjhént les bloukes sol plaece sint Lambiet a Lidje).
  2. håyner s' tiesse po vinde si cou: si gåyoter po-z assaetchî les omes.
Parintaedje
[candjî]
Ortografeyes
[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : C8, R13
Ratournaedjes
[candjî]
mete al tere des martchandijhes
bén mostrer po poleur vinde
  • Francès : exposer (fr), mettre en évidence, mettre en étalage
bén mostrer ene sacwè k' on ndè fir
stinde ene åre
dire a tertos
fé parexhe so ene waitroûle

Etimolodjeye 2

[candjî]

Viebe

[candjî]

håyner (1ire troke) (codjowaedje)

I. [v.c.]

  1. mete ene håye (ene bårire, des coxhes) po bårer on passaedje.
    • Il ont håyné leu passaedje; les vatches n' irént pus ddja eviè (ramexhné pa L. Remacle).
    On dit eto : ehåyî.
    F. obstruer, barrer, fermer, barricader.
    håyner ene moussete : (vî mot), (tindreye) "alårdji" ene ployrete tot metans des coxhetes sol costés po-z espaitchî l' tchampinne di passer l' tiesse på dfoû.
    • Ci moussete la n' est nén bén håynêye (ramexhné pa L. Remacle).
  2. sitinde.
    • Li så håynêye ses brantches disk' å vivî. Voci vola, on crawieus noejhî håynêye ses brantches dou çki les noejhes pindèt e trokes Joseph Calozet (fråze rifondowe).
    F. étendre, étaler, déployer.

II. [v.s.c.]

  1. esse lådje, gros, bén parexhe.
    • I håynêye co todi, ci vea la, mågré k' il a stî malåde (ramexhné pa L. Remacle).
    I n' håynêye nén pus k' on wandion so ene boûkete : c' est onk k' est mwinre, on maigurlin.
    F. quantité négligeable.
  2. parexhe.
    • Gn a des djins ki volèt håyner pus k' i n' sont (J.B. Bastin).
    • Insi dj' aprindrè çou k' les båsheles si metèt so l' coir pol fé mî håyner (J.B. Bastin).
    • Nosse noû recteur håynêye moens k' les sierveus (J. Bastin).
    rl a: ôner.