idêye

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « idea », lu-minme do bodje vî grek « ἰδέα », idéa («cogne d' ene sacwè»).

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /iː.ˈdɛːj/ /iː.ˈde/ /i.ˈdɛːj/ /i.ˈdej/ /i.ˈde/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /iː.ˈdɛːj/
• Ricepeures : i·dêye

Sustantif

singulî	pluriyal
idêye	idêyes

idêye femrin

1. sacwè k' on pinse.
   • Pocwè so ene macsådêye idêye
     Kitoirtchî des vers pitiveus ?
     — Martin Lejeune (fråze rifondowe).
   • Kéne drole d’ idêye ourit s’ feme Madjene :
     Ele tchåfe li gros fier ås bolenes
     Et po mî rsouwer si mamé
     Vzel ristind so les cwate costés — Jean Levaux, ratournant Simon et Linåd (fråze rifondowe).
2. rizultat k' on pinse î ariver.
   • Voste idêye, c' est di fé ene ôte pitite gazete po rén, dabôrd ?
   • Li monse esteut la: c' esteut ene masse di cråxhe tote plinne d' ouys, di boutches et d' bourlotes, avou des bresses ki sbritchént ene miete shuvant si idêye — Jean-François Brackman (fråze rifondowe).
   • Dj' a po totes les djonnès feyes
     ki sont sudjetes a pixhî
     po s' waeranti d' esse tchavêyes
     Ene tchandele po lz ecråxhî
     C' est ene tchandele a l' idêye
     Ki l' cene k' ecråxhe ses idêyes
     Est seur d' atraper l' froyon
     — Li camrade dè l'joie, Chanchet Barillié, 1852 (fråze rifondowe).
   • Avou l' idêye d' astamper e walon ene essegne d' emacralaedje, on-z a ramexhné troes paroles k' avént l' cogne et l' oumeur k' i faleut: harlake, marlou eyet macrale, po fé "harloucrale" — Albert Maquet (fråze rifondowe).
3. manire di vey li monde k' ont puzieurès djins.
   • Sol pî sol tchamp, Djan-Luk va rvanter l’ idêye ki l’ kesse do scrijhaedje do walon a trové ene rexhowe « definitive » avou l’ sistinme Feller. — Lucyin Mahin, Ratacaedje, Li Rantoele, lº 88, 2019.

Ratourneures

1. awè l’ idêye / awè idêye / awè dins l’ idêye
2. aveur ene pitite idêye (po)
3. a mi idêye
4. cwand il a ene idêye e l’ tiesse, i n’ l’ a nén e cou ou : cwand il a ene idêye e l' tiesse, i n' l' a nén ôte pårt
5. candjî d’ idêye come di tchmijhe

Parintaedje

• idêyå, idêyalisse, idêyalijhî, idêyalijhaedje
• idêyolodjeye, idêyolodjike, idêyoloke

Mots d’ aplacaedje

• a l' idêye
• ene idêye
• idêye tote fwaite

Sinonimeye

• pinsêye, apinse, tuzêye, tuza, tuzaedje, tuze
• avizance
• refleccion

Ortografeyes

Divant 1900 :

• îdèie : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• idéye : O4
• idèye : S0
• idêye : S117
• îdêye : E1, E170
• idée : S0
• îdèye : E1, E170

E rfondou walon :

• idêye : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

sacwè k' on pinse

• Arabe marokin : fekra =‎ فكرة
• Inglès : idea ^(en)
• Francès : idée ^(fr)
• Neyerlandès : idee ^(nl)

rizultat a-z avinde

• Inglès : to goal ^(en)
• Francès : but ^(fr)