tchike
Walon (Rifondou)[candjî]
Etimolodjeye 1[candjî]
Tayon-bodje latén « ciccum » (pitite sacwè).
Prononçaedje[candjî]
- AFE :
- diferins prononçaedjes :
- /t͡ʃik/ /t͡ʃœk/
- (pa picårdijhaedje) /kik/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃik/
- diferins prononçaedjes :
- Ricepeures : nén rcepåve
Sustantif[candjî]
| singulî | pluriyal |
|---|---|
| tchike | tchikes |
tchike femrin
- (mot d’ djeu) pitite bole di veule ki sieve a on djeu d’ efant.
- Mes ptits frés veyént bén k’ i gn aveut åk, mins dji ls a mancî di prinde leus tchikes, et i n’ ont pus drovou leus betchs. — Jean-François Brackman (fråze rifondowe).
- bole di biyård, di rbolete.
Parintaedje[candjî]
Sinonimeye[candjî]
måye, ma, djasse, kinike, bokete, casse, lawire, agate, beye, biyete, bole, crikele, crîskene, merbeule, peutchet, tchake, tchakete.
Sinonimeye[candjî]
- tchikelouy (tchike e l’ ouy)
Ortografeyes[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes[candjî]
Etimolodjeye 2[candjî]
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.Sustantif[candjî]
tchike femrin
- çou k' on tchikeu tchike.
- Hê, vî, passe mu t' tchike po-z aler al verreye :: Åy, hê, ti, nodidju, elle est co plinne di djus !
- I groumtént dedja ene tchike di role, tot-z alant al hoyire a 5 eures å matén — Gilbert Mottard (fråze rifondowe).
- Ene tchike, ça vå co mî k' ene galete, k' ene tåte å côrin u k' ene gote, mins si t' as les troes, èn fouxhe nén emayî : dji les sayrè avou plaijhi — Émile-Joseph Piret (fråze rifondowe).
- Loukîz a : tchafion.
- F. chique.
- so moens di tins k' i n' fåt po fote ès tchike a tere : so pont d’ tins.
- F. en moins de temps qu’il ne fait pour le dire.
- fé ene sacwè po des tchikes; : u :
- ... po des tchikes et do toubak : fé ene sacwè ki n’ sieve a rén ; bouter po rén, sins esse payî.
- Loukîz a : prodeyo, po des coyes di påpe.
- F. inutilement, gratuitement.
- tourner a brouwet d' tchikes : tourner a rén.
- On dit eto: tourner a cou d’ poyon.
- F. péricliter, s’étioler, déchoir.
- bouboune.
- On-z î trovéve totes les tchansons a l' môde, Ene novele sôre di machene po fé des vôtes, Des savnetes a l' dozinne, tchocolåt, nougat, Et les noerès tchikes di carabouya — Louis Nisen (fråze rifondowe)..
- Et vola co des tchikes, des orandjes, des djaeyes, des coûkes di Rinse, des sint-Nicolai d' tchocolåt... (Y. Gendarme).
- So ç’ tins la, li feume aléve fouyer èt sarcler lès mwêchès-ièbes intèr lès-êrèyes di salôdes divins l’ corti. Mês nin po lontins : èle rintréve po fé one jate di cafè, sièrvou avou one pitite gote di blanc pèkèt, deûs nicnacs èt one tchike ôs-èfants po rinde do bon corèdje pol deûzime tchèrèye — Fernand Barvaux, Li fènâ mwès do bon vî tins, Singuliers, 1-2009.
- Loukîz a : kinike, carabouya.
- F. boule, bonbon.
-   :Al rabôrêye, Des tchikes et del makêye : rime-rame d’ efant cwand i s’ vinént rabôrer e-n ene coine, e l’ ivier, po s’ tini tchôd.
- (mot d' acleveu) mizrete 2 (coir k' est dins l' bouye des aiwes do vea, do polin, et sovint dé l' gueuye do polin).
- Li polin a bén l' tchike al gueuye; pol cavale, c' est deus côps pus gros k' pol vatche (ramexhné pa P. Otjacques)
- F. hippomane.
- Li polin a bén l' tchike al gueuye : dijhêye di tchikeu, po dire k' i fjhèt bén d' tchiker.
Parintaedje[candjî]
Mots d’ aplacaedje[candjî]
Etimolodjeye 3[candjî]
Svierba do viebe tchiker avou stindaedje di sinse come onk ki tchike li botaye di gote.
Prononçaedje[candjî]
tchike, chike, tchitche.
Sustantif[candjî]
tchike femrin
- estance d’ onk k’ est sô.
- Loukîz a : doufe, tchårmante, sogneye, crole, dasse, daye, pronne, sôlreye, tampone, taene, trimpe, biyoke, ploumet, loke, perzeure, paye.
- F. cuite, état d’ivresse, ébriété.
- aveur ene tchike, aveur si tchike, atraper s’ tchike, ramasser ene tchike : esse sô (sôle).
- Il a ramassé ene fameuse tchike al dicåce (Motî d’ Bastogne).
- C’ èstot nin si fwârt kë ça, va ! On plot z-è rbwâre yink sins awèr la chike sés’ — Ernest Benoit.
- Li papa del crapåde berloke d' aveur yeu d' tchike, ki l' mame end a tant d' tinre — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- Il î passe li shijhe. Et puski c' esteut l' dicåce, i l' fwait ene miete pus longowe. On ptit vere par ci, on ptit vere par la. Et tchaeconk si tournêye. Vola k' ås ptitès eures, nost ome aveut ramassé s' tchike — André Henin (fråze rifondowe).
- F. être pompette.
- aveur ene tchike di permission, ene tchike carabinêye : esse fén sô (fene sôle).
- si fote ene tchike : boere po-z esse sô.
- Ci n' est nén ene råjhon po s' fote des tchikes a-z è piede li memwere — Michel Robert (fråze rifondowe).
- F. se saoûler.
- aveur ene dimeye tchike : esse nén trop sô.
- Il aveut sti boere sacwants gotes, et il aveut ene dimeye tchike — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
- F. lègère ébriété.
Ortografeyes[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Etimolodjeye 4[candjî]
riwalonijhî calcaedje di l’ inglès "chip" (minme sinse), avou assaetchance di tchike 1, (noûmot eplaidî pol prumî côp diviè 1995).
Sustantif[candjî]
tchike femrin
- pitite unité d’ èn aparey electronike.
- Gn a on bea live sincieus, so les tchikes electronikes ki s' polèt mete dizo l' pea des biesses, k' a disparexhou di s' bibioteke — Lucyin Mahin.
- F. puce, microprocesseur.
Waitîz eto[candjî]
Lijhoz l’ årtike tchike (discramiaedje) so Wikipedia