tournêye

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Do viebe « tourner » avou l’ cawete « -êye », lu-minme calcaedje do francès « tournée ».

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /tuːʀ.ˈnɛːj/ /tuʀ.ˈnɛːj/ /tuʀ.ˈneːj/ /tuʀ.ˈneː/
  • (pa rfrancijhaedje) /tuʁ.ˈne/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /tuːʀ.ˈnɛːj/
• Ricepeures : tour·nêye

Sustantif

singulî	pluriyal
tournêye	tournêyes

tournêye femrin

1. court rotaedje ådfoû po fé aler ses djambes ou s' discandjî.
   • Fé ene pitite tournêye po s' renairi. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Les djoûs d' bea tins, tot-z alant fé ene tournêye
     Do lon des åbes k' ebelixhèt nos cais,
     Dj' a bon d' vey cisse bele pitite årmêye
     Ki rote å pas come tirêye å coirdea ! — Henri Forir, Blouwett lîgeoiss, On pansiona, 1843, p.24 (fråze rifondowe).
   • I n' esteut nole eure å matén
     Ki dj' aléve fé m' tournêye,
     Poirtant dzo m' bresse on gros baston,
     Po bracner les bwès, les cortis. — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.105, Ombåde a m’ vî pere (fråze rifondowe).
   • Cwand i m’ vént do toumer sins exhowe,
     Dj’ endè va l’ tiesse baxhowe
     Avou mes screts-mawets,
     Fé ene tournêye e bwès. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Anôy’mint », 1925, p.40 (fråze rifondowe).
2. hiedlêye di henas payîs å cåbaret pa ene sakî po ses camaerådes.
   • Il î passe li shijhe. Et puski c' esteut l' dicåce, i l' fwait ene miete pus longowe. On ptit vere par ci, on ptit vere par la. Et tchaeconk si tournêye. Vola k' ås ptitès eures, nost ome aveut ramassé s' tchike. — André Henin (fråze rifondowe).
   • Les Moncrabeaucyins k' alént å Purgatwere divént payî a leus soçons ene tournêye di vîkeutes et on bon plat d' cawî: c' esteut l' uzance. — Charles Massaux (fråze rifondowe).
   • Pus k’ on påle, pus k’ on-z a soe ! Et come i berdelnut bråmint, c’ est åjhey a comprinde ki les tournêyes ès shuvnut ! — Jean Goffart (fråze rifondowe).
   • Vla ene tournêye di Stella-Djoupiyire ki lzî va coster dins les trinte miyårds; kéne emacralêye pinte a vudî — José Schoovaerts (fråze rifondowe).
3. longue rîlêye.
   • Il ont sôrti l' grand pantomime: adjåzia avou les gaztîs so l' atol minme et tournêye d' esplicaedjes do minisse Hervé De Charette en Ostraleye ey el Nouve-Zelande — Lucyin Mahin.
4. voyaedje po-z inspecter, po rinde vizite a sacwantès djins.
   • Li controleu e-st evoye fé s' tournêye a tchvå. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • MAREYE. – Ki voloz vs don, poekets ? Est çk’ i l’ ome ås poûssire a cmincî s’ tournêye ?... Il est bén timprou ! Pa, li Bon Diu atake aprume a-z esprinde ses tchandeles. — Joseph Mignolet, « Li tchèsturlinne dèl Bèle Rotche, 1922, p.7 (fråze rifondowe).
5. (pus stroetmint) tot djåzant d' årtisses.
   • Liza ripudrè s' tournêye fwait a mzeure ki les ovraedjes seront finis — Reynolds Hostin, divins Vîs mestîs, vîs cayets p. 17 (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. al tournêye.
   • Tchantez, tchantez, tos eshonne al tournêye,
     Cwand vs seroz vîs, vos n’ pôroz pus tchanter. — Louis Lagauche, Tchansons tchusèyes, (1908-1912), «Consèy’s al djonnèsse » p.22 (fråze rifondowe).
2. fé ene fåsse tournêye
3. payî s’ tournêye
4. viol al tournêye, violer al tournêye : foircixhaedje d' ene feme pa sacwants omes l' onk après l' ôte.
   • I l' ont violé al tournêye,
     Come si c' esteut ene novele marieye — Quatre dialogues de paysans (1631-1636), eplaidî pa Jean Haust (fråze rifondowe).

Sinonimeye

court rotaedje ådfoû po fé aler ses djambes ou s' discandjî

• porminåde
• rôbalaedje

Ortografeyes

Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :

• 1 : -

I gn a cåzu rén dins ci hagnon ci, mins si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l’ mot « tournêye », riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l’ rahouca do motî el Djivêye des motîs do walon.

Sipårdaedje do mot

w. do Levant

Ratournaedjes

court rotaedje ådfoû po fé aler ses djambes ou s' discandjî

• Francès : promenade ^(fr), tour ^(fr)

hiedlêye di henas payîs å cåbaret pa ene sakî po ses camaerådes

• Francès : tournée ^(fr)

longue rîlêye

• Francès : liste ^(fr), succession ^(fr)

voyaedje po-z inspecter, po rinde vizite a sacwantès djins

• Francès : tournée ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	tourné	tournés
femrin	tournêye	tournêyes

tournêye femrin

1. femrin pårticipe erirece (fok dins ene fråze al vwès passive), do viebe : « tourner ».
   • Avou tot l' amour k' il î ont metou tos les deus, eyet ene boune muzeure di volté, el vwele di leu batea a todi stî tournêye å petaedje do bon vint — Marcel Van Splunter, Emile Botaye (fråze rifondowe).