ahessî
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Bodje vî francès « ess- » (avou on ristitchî H po stoper l’ ahiket) avou l’ betchete « a- » (ki fwait fé l’ accion) des viebes et l’ cawete di codjowaedje « -î »; dedja e vî lingaedje d’ oyi vî francès « aaissier ».
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /a.hɛ.ˈsiː/ /a.hɛ.ˈsi/ /a.jɛ.ˈsiː/ /a.ɛ.ˈsi/ /a.ɛ.ˈse/ (fås H prumrece)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /a.hɛ.ˈsiː/
- Ricepeures : ahes·sî
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | ahesse |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | ahessîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | ahessans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | ahesnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | ahesrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | ahessive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | ahesse |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | ahessî |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
ahessî
- (viebe å coplemint) diner a ene sakî çou k’ il a dandjî po esse a si åjhe, forni des martchandijhes, continter (ene pratike).
- C’ est lu k’ ahesse totes les grossès boesses po les meubes di buro.
- To lè deû, il ahècî leû kantt è mitan d’ li scol, è noss prézince, to s’ divizan to hô di traze a katwass. — Henri Forir, Notul so lè bazè skol dè vî tin, 1862.
- (viebe å coplemint) vini a pont, bén siervi a (ene sakî).
- Çoula m’ ahesreut bén.
- Elle dijha k’ dj' esteu bon ovrî, ki nou mignon d’ tote li Beldjique n’ ahessreut si vite ene pratike — JMou, "Dévôcions do payis di Lîdje" (fråze rifondowe).
- Oyi, lès maîsses, lès parints èt lès grands-parints s’ ragranciront d’awè one masse d’idéyes po fé spiter l’ walon, po-z-ayèssî lès-apurdices èt po mète su pîd ou su l’ sin.ne, dès spitantès sèyances dins leû scole, leû bibiotèque, è leû maujone ou dins lès tauveléyes. — JSpi, Lès grands-åbes Noer Boton l° 505, p. 20-21..
- (viebe å coplemint) (tot cåzant å rvier) diner ene sacwè ki n’ covént nén, riçure ene sakî d’ ehalant.
- Bén jourdidju, on srè beazebén ahessîs avou ça !
- Gn årè des droldimint ahessîs, cwand k’ on-z årè les rzultats des vôtaedjes.
- (sessouwalité) coûtchî avou.
- Il a minme ahessî si prôpe matante.
- (viebe å coplemint) (tot cåzant å rvier) bate, coixhî, acsure, må arindjî.
- Il ont bén ahessî l’ hapeu d’ otos.
- I s’ a fwait ahessî el fosse, il a dmoré troes moes djus.
- (viebe å coplemint) (tot cåzant å rvier) touwer.
- Ont i ddja ahessî leu pourcea ?
- Wice avoz vs ahessî Graphopoulos; å Gaiy-Molén, sol pavêye ? — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994 (fråze rifondowe).
- Djamåy vos n’ vis pôroz vanter,
Ki c’ est so li drî ki vos m’ avoz touwé,
Come i gn a des anêyes vos ahessîz m’ vî père. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.190, “Li Brac’neu” (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) aler cweri (ene martchandijhe).
- Dji m’ a-st ahessî amon Laca : il a did tot, mins fåt l’ tins k’ i l’ trouve.
- Ele va hagnî dvins l’ grile vantêye,
Di Nabelhåye po s’ ahessî
On rvént pa totes les stroetès voyes
Avou ene cåkêye di ptits bolants
Sins prinde asteme a s’ rôbe di soye— Martin Lejeune, "Abèye bin vite on p’tit galant" (fråze rifondowe).
Ratourneures
[candjî]- esse (bén) ahessî : aveur çou k’ i fåt.
- esse må ahessî : èn nén aveur çou k’ i fåt ; aveur èn ome (ene feme) k’ on n’ s’ atind nén avou lu (leye).
- èn sawè ké pratike ahessî : awè d’ l’ ovraedje a make.
- esse ahessî : esse emantchî ; esse må sorprin(jhe).
Parintaedje
[candjî]Mots vijhéns
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
[candjî]diner a ene sakî çou k’ il a dandjî po esse a si åjhe
(tot cåzant å rvier) diner ene sacwè ki n’ covént nén
coûtchî avou
- Francès : coucher (fr) (avec quelqu’un), faire l’amour (fr) (à quelqu’un)
(tot cåzant å rvier) zigouyî, touwer
esse (bén) ahessî
- Francès : être (bien) équipé, outillé, fourni, achalandé, combler
esse må ahessî
- Francès : être dans une situation déplorable
Ratourneure 3.
- Francès : refuser des clients
Ratourneure 4.
- Francès : être dupé
Pårticipe erirece
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | ahessî | ahessîs |
femrin | ahesseye | ahesseyes |
ahessî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "ahessî".
- Wice avoz vs ahessî Graphopoulos; å Gaiy-Molén, sol pavêye ? — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
- Vosse pitite machine a keude a manike m' a bén ahessî.
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | ahessî | ahessîs |
femrin padrî | ahesseye | ahesseyes |
femrin padvant | ahesseye | ahesseyès |
ahessî omrin
- k' a ses åjhes, k' a çou k' i lyi fåt
- Avou vosse novele sitouve, vos estoz mî ahessî.
- Dji so-st ahessî e tchåsses, dj' end a bén cénk pwaires.
- Il est bén ahessî: si feme a yeu ene djermale — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | ahessî | ahessîs |
femrin | ahesseye | ahesseyes |
ahessî omrin
- onk k' a rçû çou k' i vleut.
- (tot cåzant å rvier) onk ki n' a nén çou k' i vleut.
- Gn årè des droldumint ahessîs, cwand k' on-z årè les rzultats des vôtaedjes.
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do vî francès
- Mots avou on ristitchî H
- Viebes do walon avou l' betchete a- di metaedje a fé
- Viebes do walon avou l' cawete -î
- Mots walons rtrovés e vî lingaedje d' oyi
- Mots do walon do minme sourdant k' on mot do vî francès
- Mots avou on fås H prumrece
- Mots do walon di troes pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come waitî
- Motlî do walon pol seke
- Viebes å prono do walon
- Mots do walon avou des ratourneures
- Pårticipes erireces do walon
- Pårticipes erireces do walon avou l' cawete -î
- Viebes do walon ki l' pårticipe erirece est parey ki l' infinitif
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Sustantifs do walon
- Pårticipes erireces eployîs come sustantifs des viebes del deujhinme troke