Aller au contenu

ahessî

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Bodje vî francès « ess- » (avou on ristitchî H po stoper l’ ahiket) avou l’ betchete « a- » (ki fwait fé l’ accion) des viebes et l’ cawete di codjowaedje «  »; dedja e vî lingaedje d’ oyi vî francès « aaissier ».

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) ahesse
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) ahessîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) ahessans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) ahesnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) ahesrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) ahessive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) ahesse
pårt. erirece (dj’ a, vos av) ahessî
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

ahessî

  1. (viebe å coplemint) diner a ene sakî çou k’ il a dandjî po esse a si åjhe, forni des martchandijhes, continter (ene pratike).
    • C’ est lu k’ ahesse totes les grossès boesses po les meubes di buro.
    • To lè deû, il ahècî leû kantt è mitan d’ li scol, è noss prézince, to s’ divizan to hô di traze a katwass. Henri Forir, Notul so lè bazè skol dè vî tin, 1862.
  2. (viebe å coplemint) vini a pont, bén siervi a (ene sakî).
    • Çoula m’ ahesreut bén.
    • Elle dijha k’ dj' esteu bon ovrî, ki nou mignon d’ tote li Beldjique n’ ahessreut si vite ene pratike — JMou, "Dévôcions do payis di Lîdje" (fråze rifondowe).
    • Oyi, lès maîsses, lès parints èt lès grands-parints s’ ragranciront d’awè one masse d’idéyes po fé spiter l’ walon, po-z-ayèssî lès-apurdices èt po mète su pîd ou su l’ sin.ne, dès spitantès sèyances dins leû scole, leû bibiotèque, è leû maujone ou dins lès tauveléyes. — JSpi, Lès grands-åbes Noer Boton l° 505, p. 20-21..
  3. (viebe å coplemint) (tot cåzant å rvier) diner ene sacwè ki n’ covént nén, riçure ene sakî d’ ehalant.
    • Bén jourdidju, on srè beazebén ahessîs avou ça !
    • Gn årè des droldimint ahessîs, cwand k’ on-z årè les rzultats des vôtaedjes.
  4. (sessouwalité) coûtchî avou.
    • Il a minme ahessî si prôpe matante.
  5. (viebe å coplemint) (tot cåzant å rvier) bate, coixhî, acsure, må arindjî.
    • Il ont bén ahessî l’ hapeu d’ otos.
    • I s’ a fwait ahessî el fosse, il a dmoré troes moes djus.
  6. (viebe å coplemint) (tot cåzant å rvier) touwer.
    • Ont i ddja ahessî leu pourcea ?
    • Wice avoz vs ahessî Graphopoulos; å Gaiy-Molén, sol pavêye ? Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994 (fråze rifondowe).
    • Djamåy vos n’ vis pôroz vanter,
      Ki c’ est so li drî ki vos m’ avoz touwé,
      Come i gn a des anêyes vos ahessîz m’ vî père. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.190, “Li Brac’neu” (fråze rifondowe).
  7. (viebe å prono) aler cweri (ene martchandijhe).
    • Dji m’ a-st ahessî amon Laca : il a did tot, mins fåt l’ tins k’ i l’ trouve.
    • Ele va hagnî dvins l’ grile vantêye,
      Di Nabelhåye po s’ ahessî
      On rvént pa totes les stroetès voyes
      Avou ene cåkêye di ptits bolants
      Sins prinde asteme a s’ rôbe di soyeMartin Lejeune, "Abèye bin vite on p’tit galant" (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. esse (bén) ahessî : aveur çou k’ i fåt.
  2. esse må ahessî : èn nén aveur çou k’ i fåt ; aveur èn ome (ene feme) k’ on n’ s’ atind nén avou lu (leye).
  3. èn sawè ké pratike ahessî : awè d’ l’ ovraedje a make.
  4. esse ahessî : esse emantchî ; esse må sorprin(jhe).

Parintaedje

[candjî]

Mots vijhéns

[candjî]

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

[candjî]
diner a ene sakî çou k’ il a dandjî po esse a si åjhe
vini a pont
(tot cåzant å rvier) diner ene sacwè ki n’ covént nén
  • Francès : combler (fr) (ironiquement), avoir une mauvaise surprise
coûtchî avou
(tot cåzant å rvier) bate
(tot cåzant å rvier) zigouyî, touwer
esse (bén) ahessî
  • Francès : être (bien) équipé, outillé, fourni, achalandé, combler
esse må ahessî
  • Francès : être dans une situation déplorable
Ratourneure 3.
  • Francès : refuser des clients
Ratourneure 4.
  • Francès : être dupé

Pårticipe erirece

[candjî]
singulî pluriyal
omrin ahessî ahessîs
femrin ahesseye ahesseyes

ahessî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "ahessî".
    • Wice avoz vs ahessî Graphopoulos; å Gaiy-Molén, sol pavêye ? Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
    • Vosse pitite machine a keude a manike m' a bén ahessî.

Addjectif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin ahessî ahessîs
femrin padrî ahesseye ahesseyes
femrin padvant ahesseye ahesseyès

ahessî omrin

  1. k' a ses åjhes, k' a çou k' i lyi fåt
    • Avou vosse novele sitouve, vos estoz mî ahessî.
    • Dji so-st ahessî e tchåsses, dj' end a bén cénk pwaires.
    • Il est bén ahessî: si feme a yeu ene djermale Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin ahessî ahessîs
femrin ahesseye ahesseyes

ahessî omrin

  1. onk k' a rçû çou k' i vleut.
  2. (tot cåzant å rvier) onk ki n' a nén çou k' i vleut.
    • Gn årè des droldumint ahessîs, cwand k' on-z årè les rzultats des vôtaedjes.