blessî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje vî francike * « blaitjan » (minme sinse) adon racuzinåve avou l' vî lingaedje d’ oyi « blecier ».

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /blɛ.siː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /blɛ.siː/
Ricepeures : ble·ssî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	blesse
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	blessîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	blessans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	blesnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	blesrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	blessive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	blesse
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	blessî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

blessî

(viebe å coplemint) broyî a bokets.
- Blessî do sé.
- Blessî do souke dins ene cloke.
(viebe å coplemint) froxhî on frut.
- Les gurzeas ont blessî totes les pemes.
- Ni schoyoz nén les poeres, vos les alez blessî.
(viebe å coplemint) coixhî, moudri.
- Il a saetchî sor on singlé, mins i n' a fwait k' del blessî
- Dj' a on solé ki m' blesse
(viebe å coplemint) (imådjreçmint) coixhî å cour.
- I m' a blessî disk' å cour.
(v. sins coplemint) si coixhî åjheymint.
- On tchvå ki blesse ås spales.
(viebe å prono) si fé ene coixheure.
Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

Ratourneures

i n’ est bon k’ po blessî l’ souke et po letchî l’ mayet : i n' est bon po rén.
coixhî a moirt, coixhî å cour
côp d' pî d' cavale ni blesse måy li roncén

Parintaedje

Ortografeyes

Divant 1900 :

blessi : E177a ^(lére), E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

blèssî : E1, E21, E34

E rfondou walon :

blessî : R10 ^(lére)

Ratournaedjes

kibroyî

Francès : piler ^(fr), concasser ^(fr), broyer ^(fr)

froxhî on frut

Francès : cotir ^(fr), blesser ^(fr) un fruit

coixhî, moudri

Francès : blesser ^(fr), meurtir ^(fr)

si coixhî åjheymint

Francès : se blesser ^(fr) facilement

si fé ene coixheure

Francès : se blesser ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	coixhî	coixhîs
femrin	coixheye	coixheyes

blessî omrin

pårticipe erirece do viebe « coixhî ».
- Li promèsse qui Biètrand v’név dè fer å comte di Roanes, l’aveût blèssî à mwért, à tél’pont qui s’divév rat’ni åx coh’s po n’nin d’fali so l’vôye— Joseph Mignolet, Li payis des soteas (1926), p.41.

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	blessî	blessîs
femrin padrî	blesseye	blesseyes
femrin padvant	blesseye	blesseyès

blessî omrin

k' a stî coixhî.
- Vola ene poere k' est blesseye — Motî d’ potche walon/francès - Dico de poche français/walon.
- BERNALMONT. - Blessî ?
  VICTOR. - Deus feyes : ene feye a Saragosse, al tiesse, d' on côp d' pougnård hiné e traite pa on bandit, ene nute, tot montant d' gåre… L' ôte feye, cial å molet, avå l' groûlante Rûsseye. — Joseph Mignolet, "Al bèle fontinne, comèdèye è treûs-akes", 1924, p.49 (fråze rifondowe).
- Pire Djôzef Collings, lu, a stî temoen del bataye e li spexheur del nute; il esteut dvins les coraedjeus piyotes; il a stî blessî; i s' a stî rinde al Rodje Croes; on l' a rweri et-z a-t i rdjondou s' redjimint a Anverse — Achille Lavis (fråze rifondowe).

Ortografeyes

Divant 1900 :

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

blèssî : E1, E34

Sustantif

	singulî	pluriyal
omrin	blessî	blessîs
femrin	blesseye	blesseyes

blessî omrin

onk k' a stî blessî.
- Tot tnant l' mwin do blessî, i djuréve inte ses dints, e rpassant totes les mizeres di s' prôpe veye, ses biestreyes et ses ribotes, on blessî ou çki s'-t ome di cope aveut yeu l' tchinne do cô cassêye — Edmond Wartique, Les Cayés walons, l° 8 1948, p. 124 (fråze rifondowe et rarindjeye).
- Les coks tchantént sol tere et l' bore brouléve låvå,
  On-z aveut ddja rmonté des blessîs, des cadåves,
  — Louis Lagauche, "L' inmant", Doûce sovnance, (1947), p. 91 (fråze rifondowe).
- Tchance et tot ! L' impreur e-st a houte et s' gn a-t i nou blessî !— Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 46 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

onk k' a stî blessî

Francès : blessé ^(fr)