payî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje latén « paco » ‎(« dompter, dihaler, prudjî »), avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /pa.ˈjiː/ /pa.ˈji/ /pa.ˈjɛ/ /pa.ˈje/ /paj/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /pa.ˈjiː/
• Ricepeures : pa·yî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	paye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	payîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	payans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	paynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	payrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	payive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	paye
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	payî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

payî (viebe å coplemint)

1. diner les cwårs k' on doet a ene sakî po ene sacwè k' on lyi a atchté, on siervice k' ele vos a rindou.
   • I n' payèt nén bén leus ovrîs.
   • I paya l' droet d' passaedje al poite Sinte-Marguerite, et-z est-ç' come ene flitche k' i fourit-st epoirté viè l' tchåssêye di Lantin— Joseph Mignolet, "Vé l’loumîre" (1922) (fråze rifondowe).
   • Li londmwin, i dene deus biyets å patron tot lyi djhant : "Purdoz sogne di lu. Et s' i gn a nén po fé avou ça, dji payrè l' restant cwand dji rpasrè l' côp ki vént — André Henin (fråze rifondowe).
   • Gn aveut on vî recoirdeu e viyaedje, et tos les moes, nos l' payans po vni rserer so les coides — Louis Sohy (fråze rifondowe).
   • Po passer l' håjhea, binamêye Nanete, I fåt k' vos m' payîxhe li droet do pazea — Théodore Chapelier (fråze rifondowe).
2. (viebe å prono) valeur des cwårs pol l' aveur.
   • La dzeur, tot s’ paye tchirmint,
     I fåt tot on sieke di tourmints,
     Po racwiter li pus ptite fåte. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.91, “Vîx Souv’nir” (fråze rifondowe).
3. edurer ene poenne cåze d' on må k' on-z a fwait.
   • Et so nosse monde, li djwif coupåbe
     Payive deurmint si ptit petchî. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li boquet d'wastai", p.13 (fråze rifondowe).
4. (viebe å prono) atchter ene sacwè po lu-minme.
   • Lu, qui m' dihéve tofér ; "Si dj'aveû dèl ritchèsse,
     Dji m' påy'reû, po-z-aler wice qu'on n' rivint nin,
     Ine bone sipèsse mousseûre, come on mèt' å covint !" — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "A l'pwète dès incurâbes" (avri 1878), p.54.

Ratourneures

1. ni nén aveur po payî
2. payî aidants sol mwin payî tot dnant des çanses do côp. F. "payer au comptant".
3. payî tchir : edurer foirtmint les shuvances d' ene sacwè.
   • Vraiy k' ele aveut payî tchir si petchî, ca s' bea coir di pope fwait avou del grijhe toele et des soyeures fourit tot khatchî avou les bokets d' veule… — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.20 (fråze rifondowe).
4. li ci ki speye les veres les paye : li ci ki fwait on damadje el doet payî. F. "Qui casse paye."
5. kî paye ses desses s’ aritchit
6. payî est moirt, credit vike co : d' onk ki n' paye nén ses desses, et atchter al croye.
7. el Bon Diu est londjivåd, mins i paye todi

Parintaedje

• paye
• payaedje, payeu, paymint, payåve, impayåve
• ripayî, ripayaedje, ripaymint
• rapayî
• sorpayî
• forpayî

Mots vijhéns

• casker

Ortografeyes

Divant 1900 :

• päî : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• payè : S117
• payi : C1, C13, S0
• pa.yî : S109
• payer : S117
• pay : E165
• payî : E1, E170, C99, O4, S117

E rfondou walon :

• payî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

diner des cwårs po åk atchté

• Arabe : دفع ^(ar) = دَفَعَ =‎ dafa3a
• Arabe marokin : خلّص ^(ary) =‎ khelleç
• Almand : bezahlen ^(de), zahlen ^(de)
• Inglès : to pay ^(en)
• Espagnol : pagar ^(es)
• Francès : payer ^(fr)
• Neyerlandès : betalen ^(nl)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	payî	payîs
femrin	payeye	payeyes

payî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "payî".
2. k' a rçuvou des cwårs)

Etimolodjeye 2

Bodje «paye» avou l’ cawete « -î ».

Sustantif

singulî	pluriyal
payî	payîs

payî omrin

1. (ahesse di manaedje) grand saetch di strin ou d' plomes po coûtchî dsu u po s' racovri avou.
   • Li marieye riçuveut on tchena avou troes lénçoûs, on payî di dzeu et onk di dzo, ene tiestire et troes cosséns — Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
   • On repoirta li coixheye el måjhon et on l' coûtcha so on payî — Sintake Rimåke (fråze rifondowe).

Sinonimeye

• (po coûtchî dsu): payasse, ploumasse
• (po s' racovri les pîs): decbete, duvet, nopî

Sipårdaedje do mot

Hôte Årdene

Ratournaedjes

grand saetch di paye po coûtchî dsu

• Francès : paillasse ^(fr)

saetch po s' rascovri les pîs Loukîz a : decbete

• Francès : édredon ^(fr)

Omofoneye possibe

• payis (o.n.; teritwere)