araedjî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje « raedje » avou l’ betchete « a- » des viebes (metowe el plaece del betchete e- d' ecloyaedje) ey avou l’ cawete d’ infinitif « -î » des viebes, adon racuzinåve avou l' vî francès « aragier ».

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /a.ʀɛ.ˈd͡ʒiː/ /a.ʀa.ˈd͡ʒiː/ /a.ʀa.ˈd͡ʒi/ /a.ʀa.ˈd͡ʒɛ/ /a.ʀa.ˈd͡ʒe/ /ɛ̃.ʀa.ˈd͡ʒiː/ (betchfessî ae)
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /a.ʀɛ.ˈd͡ʒiː/
• Ricepeures : arae·djî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	araedje
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	araedjîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	araedjans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	araedjnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	araedjrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	araedjive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	araedje
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	araedjî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

araedjî

1. (v. sins coplemint) esse acsût do må d' araedje.
   • Dj' araedje di n' nén poleur aler å teyåte a Wibrin.
   • Araedjî d' fwin et d' soe. — Motî Forir (fråze rifondowe).
2. (pa stindaedje do sinse) esse divins ene estance d' araedje.
   • Araedjî dvins ses cliclotes. — Motî Haust (fråze rifondowe).
3. 'fé araedjî) rinde foû d' lu-minme.
   • Pa, ti m' fwais-st araedjî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Djel plind : i gn a s' feme ki l' fwait araedjî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
4. (vî mot) (viebe å coplemint) mete cou dzeu cou dzo.
   • Les poyes araedjront tot m' djårdén. — Motî Forir (fråze rifondowe).
5. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « di ») fé foirt voltî ene sacwè avou tote si exhowe.
   • Il araedje do bourder. — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • Djan araedjive di tchanter e walon. — Joël Thiry.
6. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « après ») djeryî foitmint après ene sacwè.
   • I fåt saveur k’ i gn a del brouwire, del trimblene, des melêyes, des tiyoûs, des noejhîs, totes sôres d’ åbes et d’ fleurs ki les moxhes al låme araedjèt après. — Albert Lenfant (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. diåle k’ araedje
2. diåle m’ araedje
3. fåt-st araedjî
4. vass ti fé araedjî

Parintaedje

• araedje, araedjant
• araedja
• Loukîz a : « raedje »
• (minme sourdant etimolodjike)
• arawer

Sinonimeye

esse divins ene estance d' araedje

• assoti
• bisker
• esse foû waibes

araedjî après

• djeryî après
• gleter après
• linwter après

Mots d’ aplacaedje

fé araedjî, si fé cori araedjî

Ortografeyes

Divant 1900 :

• aregi : E177a ^(lére)
• arègî : E203 ^(lére)
• areji : E212 ^(lére)
• aregî : E89 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• arèdji : C1, C13, E2, S3
• aradger : E165
• aradjè : S3
• arèdjî : E1, E21, E34
• aradjî : O0, O4

E rfondou walon :

• araedjî : R10 ^(lére)

Ratournaedjes

esse måva ådla

• Francès : enrager ^(fr), tempester ^(fr), être excédé ^(fr), excédée ^(fr)

araedjî après

• Francès : être obsédé ^(fr) par, rafoler ^(fr) de, être excédé ^(fr), excédée ^(fr)

Pårticipe erirece

araedjî (nén candjåve)

1. Pårticipe erirece do viebe « araedjî ».
   • Dj' a-st araedjî tote li samwinne ki t' n' esteus nén atôtchåve — Lucyin Mahin.

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	araedjî	araedjîs
femrin padrî	araedjeye	araedjeyes
femrin padvant	araedjeye	araedjeyès

araedjî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. k' a l' må d' araedje.
   • Dj' a magnî del vatche araedjeye. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Dji voe deus troes vatches araedjeyes tos ls ans — Lucyin Mahin.
2. (imådjreçmint) k' est come acsût d' araedje, foirt ebalé.
   • Divant ene pinte di boune bire, kékes araedjîs gayårs
     Avou « ene troejhinme å nouv » fjhèt dedja l’ avant-gåre ! — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Pasquèye », 1922, p.108 (fråze rifondowe).
3. foirt grand, fameus.
   • I m' a rindou èn araedjî siervice. — Motî Haust (fråze rifondowe).
4. spawtant, hisdeus.
   • C' e-st ene sacwè d' araedjî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
5. rafoircixh li sinse di l' addjectif ki shût.
   • Vola èn araedjî bea sacramint. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Li crapåd e-st ene araedjeye laide biesse. — Motî Forir (fråze rifondowe).
6. k' inme ene sacwè k' po-z assoti.
   • Colebeus d' canaris et d' pénsons, tindeus, marcatchous, araedjîs bricoleus, grands fjheus d' barakes di plantches, il ont tertos leus makets et co pår ene balowe e cervea : les colons ! — Paul-Henri Thomsin, "Li vî bleu", 1980 (fråze rifondowe).

Ortografeyes

Divant 1900 :

• areji : E212 ^(lére)
• aregi, aregeie : E177a ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• arèdji : C1, C13
• inradjî : O4
• aradji : C8, C9, O0, O2, S5
• arèdjî, arèdjèye : E1
• arèdjî : C13, E21, E34
• èradjî : C9

E rfondou walon :

• araedjî, araedjeye : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

k' a l' må d' araedje

• Francès : enragé ^(fr), excédée ^(fr)

k' inme ene sacwè k' po-z assoti

• Francès : invétéré ^(fr), passionné ^(fr), infatigable ^(fr)

Sustantif

singulî	pluriyal
araedjî	araedjîs

araedjî omrin

1. onk k' a l' air d' aveur li må d' araedje.
   • Aveur l' air d' èn araedjî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • C' e-st ene araedjeye cisse feme la. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • C' e-st on veritåbe araedjî. — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • Li tins court come èn araedjî; dj' a stî foirt ocupé et dji n' a nén yeu l' tins di vos emiler — Lucyin Mahin.

Ratourneures

1. aveur ene fwin d’ araedjî.
2. on tchén araedjî

Ratournaedjes

onk k' a l' må d' araedje

• Francès : enragé ^(fr)

onk k' a l' air d' aveur li må d' araedje

• Francès : enragé ^(fr), écervelé ^(fr)

onk k' inme ene sacwè k' po-z assoti

• Francès : invétéré ^(fr), passionné ^(fr), infatigable ^(fr), fanatique ^(fr)

Waitîz eto

Lijhoz l’ årtike må d' araedje so Wikipedia