Aller au contenu

haetchî

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Spotchî aplacaedje di : «hertchî» (aprume a pårti del disfondowe "dji hètche") + «saetchî», mot cité dins l’ FEW 4 433a.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) haetche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) haetchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) haetchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) haetchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) haetchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) haetchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) haetche
pårt. erirece (dj’ a, vos av) haetchî
Ôtes codjowaedjes come waitî

haetchî

  1. (viebe å coplemint) fé vni a lu.
    • I haetchive todi l' coviete après lu, et mi, dj' a dvou doirmi tote discatcheye Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
    • Haetchî avou on harcot (inte les royes di canadas), c' est mete djus Motlî d’ Tchonveye (fråze rifondowe).
    • Ô haetche ! Ô haetche !
      Bwejhlîs, coraedje,
      Tot råyant dsus.
      Ô haetche ! Ô haetche !
      Nos l’ årans djus, si plait-st a Diu ! Louis Lagauche, « Lès bwèh’lîs » (1948) p.2 (fråze rifondowe).
    • Djam haetcha sol lignoûle a deus mwins, et flaxhî avou s' corîxhe so li screne del Rossete, mins rén a fé !Marcel Hicter (fråze rifondowe).
  2. (viebe å coplemint) (pus stroetmint) saetchî (èn ouxh) po l' clôre.
    • Haetchîz l' ouxh après vos Motî Haust (fråze rifondowe).
    • Ti haetchrès l' ouxh dirî twè Motî del Lovire (fråze rifondowe).
  3. (viebe å coplemint) rissaetchî (ene ehalante sacwè).
    • Haetchîz vos pîs, ki dji n' rote dissu Motî Haust (fråze rifondowe).
  4. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « après ») rishonner (a).
  5. (viebe å prono) : Loukîz a : « si haetchî ». si stinde (po on viyaedje, on bastimint).
    • Li rowe si haetche inte les façådes Des måjhons d' pires ki s' raloukèt Joseph Docquier (fråze rifondowe).
  6. (viebe å prono) : Loukîz a : « si haetchî ». s' edjibler eviè.
    • L’oûhê, qwand i rène, c’èst pus sovint è « longitude » qu’ è « latitude » èt l’ dirèksion généråle dè l’vôye qui sût vès l’continint, si hètche vès l’nôrd. Joseph Minet, "Les oujheas di nosse payis", p. 16.

Ratourneures

[candjî]
  1. haetchî l' vea : saetchî åzès coides metowes ås pates d' on vea, po-z aidî li vatche a veler.
  2. tel haetches a håre, ey ele broke a hote : ele fwait tot l’ contråve di çou k’ on lyi dmande, aprume d’ ene mwaijhe cavale.
  3. haetchî l' guete
  4. haetchî ene foto.
    • Mins la-dssus, v’la Hanriète
      Drovant l’ridan di s’twèlète
      Qui hètche ine foto tot d’hant : Mi, po m’plêre
      Fåt ravizer Yul Brynner !

Sourdance : Emile Lambert Les pelakes, d'après ene tchanson da Harry Fragson Marguerite

Parintaedje

[candjî]

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

haetchî foû, haetchî evoye, haetchî djus

Mots vijhéns

[candjî]

hertchî, saetchî, rihaetchî

Pwaire minimom

[candjî]

Sipårdaedje do mot

[candjî]

Basse Årdene, w. do Levant (Hu, Hesbaye, Lidje minme)

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : E2, E13, E23, E34, E165, S107, S109, R13

Ratournaedjes

[candjî]
fé vni aviè lu Loukîz a : saetchî
    saetchî èn ouxh pol riclôre
    rissaetchî ene ehalante sacwè : Loukîz a : rissaetchî
      si stinde, tot cåzant d' on viyaedje
      s' edjibler