haetchî
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Spotchî aplacaedje di : «hertchî» (aprume a pårti del disfondowe "dji hètche") + «saetchî», mot cité dins l’ FEW 4 433a.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /hɛ.ˈt͡ʃiː/ /ha.ˈt͡ʃiː/ /ha.ˈt͡ʃi/ /ha.ˈt͡ʃe/ /a.ˈt͡ʃiː/ /a.ˈt͡ʃi/ /a.ˈt͡ʃe/ /a.ˈt͡ʃɛ/ (betchfessî ae) (H prumrece)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /hɛ.ˈt͡ʃiː/
- Ricepeures : hae·tchî
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | haetche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | haetchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | haetchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | haetchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | haetchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | haetchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | haetche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | haetchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
haetchî
- (viebe å coplemint) fé vni a lu.
- I haetchive todi l' coviete après lu, et mi, dj' a dvou doirmi tote discatcheye — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
- Haetchî avou on harcot (inte les royes di canadas), c' est mete djus — Motlî d’ Tchonveye (fråze rifondowe).
- Ô haetche ! Ô haetche !
Bwejhlîs, coraedje,
Tot råyant dsus.
Ô haetche ! Ô haetche !
Nos l’ årans djus, si plait-st a Diu ! — Louis Lagauche, « Lès bwèh’lîs » (1948) p.2 (fråze rifondowe). - Djam haetcha sol lignoûle a deus mwins, et flaxhî avou s' corîxhe so li screne del Rossete, mins rén a fé !— Marcel Hicter (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) (pus stroetmint) saetchî (èn ouxh) po l' clôre.
- Haetchîz l' ouxh après vos — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Ti haetchrès l' ouxh dirî twè — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) rissaetchî (ene ehalante sacwè).
- Haetchîz vos pîs, ki dji n' rote dissu — Motî Haust (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « après ») rishonner (a).
- I haetche après s' popa — Motî del Hesbaye (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si haetchî ». si stinde (po on viyaedje, on bastimint).
- Li rowe si haetche inte les façådes Des måjhons d' pires ki s' raloukèt — Joseph Docquier (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si haetchî ». s' edjibler eviè.
- L’oûhê, qwand i rène, c’èst pus sovint è « longitude » qu’ è « latitude » èt l’ dirèksion généråle dè l’vôye qui sût vès l’continint, si hètche vès l’nôrd. — Joseph Minet, "Les oujheas di nosse payis", p. 16.
Ratourneures
[candjî]- haetchî l' vea : saetchî åzès coides metowes ås pates d' on vea, po-z aidî li vatche a veler.
- tel haetches a håre, ey ele broke a hote : ele fwait tot l’ contråve di çou k’ on lyi dmande, aprume d’ ene mwaijhe cavale.
- haetchî l' guete
- haetchî ene foto.
- Mins la-dssus, v’la Hanriète
Drovant l’ridan di s’twèlète
Qui hètche ine foto tot d’hant : Mi, po m’plêre
Fåt ravizer Yul Brynner !
- Mins la-dssus, v’la Hanriète
Sourdance : Emile Lambert Les pelakes, d'après ene tchanson da Harry Fragson Marguerite
Parintaedje
[candjî]Mots d’ aplacaedje
[candjî]haetchî foû, haetchî evoye, haetchî djus
Mots vijhéns
[candjî]Pwaire minimom
[candjî]Sipårdaedje do mot
[candjî]Basse Årdene, w. do Levant (Hu, Hesbaye, Lidje minme)
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
[candjî]fé vni aviè lu Loukîz a : saetchî
rissaetchî ene ehalante sacwè : Loukîz a : rissaetchî
s' edjibler
- Francès : se diriger (fr)
Categoreyes :
- Raspepyîs årtikes do walon
- Mots do walon
- Walon
- Sipotchîs aplacaedjes do walon
- Mots avou l' betchfessî ae
- Mots avou on H prumrece
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come waitî
- Viebes å prono do walon
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots del Basse Årdene
- Mots do grand Payis d' Lidje