Sujet sur Uzeu copene:Srtxg

On direut bén kel betchfessî ai n' est nén djustifiyî po ces mots la, c' est des É tocosté.

I m' shonne ki l' idêye c' est purade di scrire "ai" po les prononçaedjes [ɛ], [e], [ɛ:] ou [e:] (i pôreut aveur on dispårtaedje coinrece d' onk ou l' ôte, oudonbén l' minme tot avå) po des mots la ki etimolodjicmint ça vént d' on "a" (li scrijhaedje do rfondou clintche bén pus viè l' etimolodjeye ki viè l' fonetike).

Insi i gn a "clair" (la:clarus, ca:clar, fr:clair), mins "fwebe" (la:febilis, ca:feble, fr:faible).

"ai" n' est nén vormint on betchfessî come ae, jh, xh, oi, oe... ki ont stî edvintés po rascovri des sons foirt diferins; mins purade ki pa dvant l' balzinaedje etur é, è, ê (et l' ôte, k' est rålmint scrit avou on sene da lu, [e:]) on-z a trové bén pratike di n' nén tchoezi et d' eployî "ai" ene miete come e francès.

i gn a eto "ey", ki pa côp est on betchfessî ([ɛj] ou [i:j]), pa côps seulmint [ɛ.j] (metans dins l' betchete "djeyo-");

et "é"; å pus sovint nén on betchfessî (djusse [e] (ou [e:])); mins pa côps c' est on "cåzu-betchfessî" ([e], [e:], [i:]; come dins ceréjhe, lét,...)

et co "-er" : [e], [ɛ] (et minme coinreçmint [i:]) pol fén des viebes; mins [ɛ:ʀ], [ɛʀ] ou [e:ʀ] dins des mots come "cazer" (fr:caserne), "caizer" (de:Kaizer)

et les shûtes "voyale + n" ki n' sont nén des naziåles (k' on screye avou « voyale + n’ » ou « voyale + ne » e Feller, mins k' e rfondou on-z a tchoezi di n' nén eployî les dvintrinnès croles ni dvintrins moyas e).

Li scrijhaedje e rfondou n' est nén assez ki po dner pår li prononçaedje, c' est l' veur (d' èn ôte costé, e Feller on aveut tofer li prononçaedje, mins l' ci do scrijheu, nén l' ci do lijheu; dji n' sai nén vos, mins mi cwand dji lé do Feller, djel lé todi avou mi prôpe accint; cwand c' est scrît "tchèstia, pèchon, dèskinde, on tch'fô" dji prononce "tchèstê, pèhon, dihinte, on dj'vô").

Li hagnon prononçaedje doet esse djusse: nén mezåjhe d' esse forsipepieus a radjouter des diferinces ki n' ont måy sitî scrîtes e Feller, mins nén mete néren des fås prononçaedjes zero cnoxheus (minme si, å pus sovint, on "i" pa dvant on "v" est longou; c' est nén tofer li cas; si dins on mot li "i" est court, on doet l' mete court dins l' prononçaedje (on l' doet d' ostant pus mete court dins l' prononçaedje ki c' est on prononçaedje ki n' shût nén l' rîle "longou pa dvant vuzlêye cossoune").

mins nén mete néren des fås prononçaedjes zero cnoxheus

Tot djusse, mins comint fé adon, paski l' prononçaedje ZC po ai c'est /ɛː/, et on scrireut clair /klɛːʀ/, mins nolu nel prononce dinsi, pont d' sicrijhaedje e Feller avou è. On-z a bén la on « fås prononçaedje ».

dji n' sai nén vos, mins mi cwand dji lé do Feller, djel lé todi avou mi prôpe accint

Mi eto, dji n' såreu nén lére ene sacwè scrît e lidjwès avou l' accint lidjwès. Asteure ki dj' a l' apriyesse, cwand dji voe pèhon, dji sondje pèchon, evnd. Mins çoula n' våt k' po les mots ki dj' so capåbe d' erconoxhe. Les cis k' dji n' conoxhe nén u ki n' egzisnut nén e m' diyaleke, dji nelzès såreu prononcî avou m'-n accint.

Li prononçaedje ZC po "clair" doet esse /kleʀ/; come vos avoz metou /kleʀ.ˈmɛ̃/ po "clairmint"; et come ça doet esse /vi.zɛt͡ʃ/ po "vizaedje" (et nén /viː.zɛt͡ʃ/)

Li prononçaedje ZC n' est nén ene rîle otomatike di lijhaedje (c' est nén possibe, la ki l' sicrijhaedje do rfondou a fwait l' tchuze di n' nén noter tot spepieuzmint (paski ça sereut impossibe d' aveur on comon scrijhaedje insi); c' est purade li prononçaedje "prototipike"; cwand par egzimpe on est oblidjî di n' è dner k' onk (come po l' eplaidaedje di R13), ou po ene djin ki vôreut aprinde li walon et ki n' åreut vormint nole ataetche avou nole coine del Walonreye (et n' vôreut nén nd aveur). Ci 2inme cas la (ene djin ki vôreut aprinde li walon mins n' sereut nén interessé del Walonreye ni des walon-cåzants) est målåjhey a imådjiner... dji pinse ki l' seu cas d' eployaedje do "prononçaedje ZC" c' est po des cas come l' eplaidaedje do motî R13 (di fwait, c' est la k' end a yeu mezåjhe) : cwand i fåt dner on (1) prononçaedje, onk tot seu; adon purade ki d' tchoezi on vraiy prononçaedje, on a metou so pî ç' prononçaedje prototipike la (et, asteure ki vos avoz apoirté l' mot, eployî sol wiccionaire e francès, dji trouve ki "prototipike" est ene bén meyeuse tchuze ki "zero cnoxheu"; paski minme on "zero cnoxheu", dj' ô bén on noû-aprindisse ki cmince pår, i va todi tchoezi on pårlé dné; paski s' il aprind l' walon, c' est pask' il a des loyéns (d' amisté, di famile, ou di dmorance) avou ene coine dinêye, et l' pårler di cisse coine la.

Va-t on shuve el minme rîle po mer (mair ?), ki s' prononce tocosté avou É, et k' etimolodjicmint c' est avou A : lat:mare, ca:mar, es:maro ?

• mér : C8,C9,E1,E34,E203,FO4,O3

Bén veyou :-)

Li pwès do scrijhaedje francès est vormint foirt dins les tchuzes, ki ça soeye po "clair" come po "mer".

Notez k' po "clair" i gn a des prononçaedjes ôtes ki /e/ dins l' parintêye :

• xhlari [E212]
• aclèri [O2]; acleri [E212]
• clårté [E1; clerté [E177]

(målåjhey a dire po E212 et E177; mins i notèt "é" po "clér")

Dji n' so nén conte on candjmint eviè -clér-; mins come c' est on rfondaedje k' est ddja eployî dispoy 2001, avou ene grande parintêye, i fåreut vey çou k' les ôtès djins k' eployèt l' rifondou ndè pinsèt.