Sujet sur Uzeu copene:Srtxg/Flow

Bondjoû Pablo. Ni sereut ç' nén purade ene viye rifondowe ? Tos les motîs eployèt ene naziåle, mi shonne-t i. Et po çou k' est d' l' etimolodjeye : « Riwalonixhaedje di comprinde », dji n' saveu ddja ki comprinde n' esteut nén do walon !

Oyi, c' est ene viye rifondowe (å cmince do rfondaedje i gn a-st avou on clintcha di candjî tos les con- a c(o)-/k(i)-.

Dji rcandje po mete viye rifondowe; et ki l' rifondowe est, dispoy 2016, "comprinde".

(eto, oyi, ça sereut purade on "forcoridjaedje" (fr:hypercorrectisme) k' on "(ri)walonijhaedje", la k' c' est ddja on mot walon).

Gråces

Li vraiy mot walon, c' est "etinde". Poy "comprinde" a avnou pal voye do francès. Pus tård, foirt avou påzès rapurdices, i gn a yeu "coprinde/kiprinde". Çou n' est nén o forcorijhaedje, mins on mot k' a aparexhou sins tchicter, tot shûjhant les regues do walon. Egzimpe di forcorijhaedje: "dinser" (qu'a padrî l' tiesse on fr. *denser estô d'danser). Çou n' est nein, mi shonne-t i, do vî rfondaedje nerén; dji n' croe nén k' on-z a måy discuté d' rifonde li mot "comprinde", veyanmint ki, come tot mot francès passé e walon, il aveut dedja ene minme cogne pattavå.

I gn a ene masse di pwaires di mots e walon, avou onk vormint walon et onk k' a vnou do francès. Po cmincî, gn a yeu e walon "conjugaizon", poy "condjowåjhon" et des ôtes cognes (waitîz e "Qué walon po dmwin"; gn end a bråmint!), et po fini "codjowaedje". Ebén, "codjowaedje" n' est ni on forcorijhaedje, ni on vî rfondaedje, mins seulmint on mot rwaloni, on rwalonixhaedje.

Ah! Et po k' vos sepoxhe: a costé d' "riwalonijhî" (k' est do francès avou del poude di riz), gn a eto "rwaloni": dji rwalonixh, i rmalonixh, nos rwalonixhans, on rwalonixhaedje. - Djôr

Bondjoû Djôr,

E francès eto, li mot c' esteut "entendre" dins l' tins ("entendez vous le latin?" dit-st i l' méde dins l' pîce da Molière); c' est todi "entender" e castiyan asteure.

Mins i gn a yeu des ridaedjes di sinse, ey e walon d' asteure, on eploye purade "comprinde".

Pocwè est çki "comprinde" sereut pus on calcaedje do francès ki "etinde" ? Dins les troes lingaedjes laténs k' dji cnoxhe bén, les deus viebes egzistèt :

• entender, comprender
• entendre, comprendre
• etinde, comprinde

et poy i gn a "aprinde", ki lu est bén atesté dins les motîs, on l' trouve eto dins les ôtes lingaedjes laténs (aprender, apprendre, ...) et ki mostere bén, pa s' sinse, k' il est basti sol minme bodje ki comprinde. Dj' ô bén, nén seulmint "comprinde" esteut veyou come on mot walon pol moens al mitan do 19inme sieke (la k' i s' trouve dins E177), mins dji n' so nén seur k' i n' soeye nén co pus vî.

Mins "coprinde" (et co pus "k(i)prinde") c' est on forcoridjaedje, oyi. Li definixha d' on forcoridjaedje c' est d' apliker des rîles do lingaedje la ki djustumint ele ni s' aplikèt nén (adon ki c' est l' cas po des mots rshonnants). On l' voet bén dins les motîs et les scrijhaedjes.

Après, ça s' pout k' on forcoridjaedje divegne télmint corant, ki ça ndè dvént l' novele cogne "standård". Mins c' est nén l' cas cial.

Å cmince do rfondaedje i gn a yeu bråmint des forcoridjaedjes, aprume come vos l' dijhoz foirt djustumint, emey les rcåzeus (dj' ô bén, des djins ki djustumint n' kinoxhént nén l' lingaedje, mins l' aprindént, ptit a ptit, come i plént, avou l' pô d' sourdants k' i gn aveut-st adon). Ça a stî m' cas. Mins, avou l' rascodaedje di pus di sourdants, et ene vuwe pus lådje (ossu bén djeyograficmint, ki dins l' tins, avou les vîs motîs) do lingaedje, i gn a des sacwès k' ont stî rmetowes pus d' adrame (li såme do rfondou estant d' aveur ene comone ortografeye, mins pol lingaedje egzistant, nén d' fé on on noû lingaedje "puriveus" (minme si des djins k' i gn a polèt, zeles, aveur cisse såme la)).

Po "codjowaedje" c' est èn egzimpe interessant. C' esteut on forcoridjaedje, et minme on mot edvinté pår. Li mot walon esteut ou åreut dvou esse "condjuguer" ou ene sacwè insi. Mins come on cåzéve si waire di croejhete e walon, et ki, å contråve, cwand les rfondeus ont cmincî a l' fé, il ont eployî "codjower"; li mot a pris; tot simplumint les cis ki djåzént d' çoula e walon eployént, cåzu tertos, ci mot la.

årvierdimint...

 a costé d' "riwalonijhî" (k' est do francès avou del poude di riz), gn a eto "rwaloni"

"r(i)waloni" n' est waire eployî (divant ouy dji n' l' aveu måy veyou); et c' est surmint nén sins råjhon ki l' pus corant c' est d' dire "walonijhî" et "noeri" et nén "waloni" nerén "noerijhî"; c' est nén k' ene cawete soeye "pus walone" ou "pus francesse" (avou ou sins poude di riz) k' ene ôte (ele sont ambedeus latenes); mins k' ele n' ont nén ttafwait l' minme sinse: addj. + -i fwait des viebes avou l' sinse di divni come l' addjectif, mins å pus sovint c' est l' sudjet d' l' accion ki fwait ç' "divnaedje" la a lu-minme (li cir noerixh); dismetant k' avou -ijhî (ki s' pou aclaper a des addjectifs mins ossu des nos) li sudjet do viebe fwait l' candjmint so ene sacwè/sakî d' ôte, pol fé divni come... Li cawete -ijhî est pus naturele, paski c' est des djins ki fwait çoula so les mots (et nén les mots ki vikèt et candjî tot seus, sins nole djin po les dire ou les scrire)

Mins eto, et foû d' çoula, dji n' croe nén ki ça soeye li plaece do wiccionaire di rascode des mots nén vormint eployîs (come "endjintmint" ki vos avoz radjouté ouy); c' est nén paski c' est fwait avou des bodjes, des betchetes et des cawetes do lingaedje ki c' est vormint on mot do lingaedje (ôtrumint, on pôreut fé on programe k' endè prodût otomaticmint et rimpli des meyes di pådjes). On lingaedje c' est po comuniker, avou on côde k' est l' minme etur li ci ki cåze/sicrît eyet les cis ki schoûtèt/lijhèt.

Notez ki ç' mot la n' a stî eployî k' ON SEU CÔP dispoy si edvintaedje e 2006; on mot eployî dins ene seule fråze so 15 ans d' tins ! Et di pus li definixha ki vos avoz dné n' est nén l' bon; dins ç' djeu la ene veye "en peuplement" ci n' esteut nén ki les djins î alént, mins ki les djins î ahivént (les noveas djouweus î aparexhént) statisticmint pus sovint. Ci n' esteut nén des djins ki bodjént d' ene plaece a ene ôte, mins des noveas persounaedjes djouweus k' aparexhént.

Pablo, li regue, c' est: latén "com-" dene "co"/"ki" e walon. I s' disnézixh e walon, c' est po ça ki tos les mots erités la>wa sont "co"/"ki". E francès i dmeure nézi, et c' est pal voye do francès k' ons a e walon: "contint", "combiner", "combatant". Vos n' poloz nén rfonde on brotchet ey ene walinne, minme si les deus biesses si rshonnut et magnî l'minme amonucion, veyanmint k' onk est on pexhon, et k'l'ôte est ene biesse a tetes.

Djustumint, on n'rifond nén "kibatant" avou "combatant". C' est deus mots.

Les rapurdices cåznut sovént pus "tipicmint" k'les vîs. Waitîz l'cas del "tchôdire" VS "chôdiere" dins l'QWPD.

Vos maxhîz coridjaedje et FORcorijhaedje.

"Mindjî" est on forcorijhaedje, dedja nén pask'i vént do francès, mins paski l'fr. "an" dimeure "an" e walon; awè, mins c'est l'fr. "en" ki toûne a "in" e walon! Adon "kiprinde"/"coprinde" sont djusse des corijhaedje.

Li walon n' est nén l'esperanto! Li såme do frw n'est nén d'taper les mots à l'ouxh. Tos les mots ont l'droet d'egzister, k'i fouxhnuxhe erités, calkes francès, ou afyîs. (On mot afyî do latén est on mot ki rshonne pår a on mot askepyî, come "codjowaeeje"). On pout bén sohaitî k'les djins eploynuxhe pus di mots tipiks, et moens di mots calkés do fr., mins ça n'est nén l'kession.

Li seu viebe erité avou l'cawete "-ijhî" e walon, c'est "batijhî". Dji n'croe nén ås moites cawetes ou betchetes, et si croe-dju ki tot l'monde a l'droet d'foirdjî des noumots avou "-ijhî" ou avou "-åjhon" ou "-åcion". Si ça vos fwaît plaijhî d'dire "walonijhî", c'est vosse droet. Tolminme, les viebes "fé ki ça fouxhe insi", tipicmint, i sont avou "-i". Metans, "fé k'ça fouxhe rodje" = "rodji, dji rodjixh". Adon n'em' vinoz nén dire ki "waloni" ("fé k'ça fouxhe walon") n'sereut nén bon. Dj' el a todi eployî, å scrire come å cåzer.

Po "etinde", dji n' di k' "etinde". Tolminme, mi bon-pa a stî cprins påzès russes, mes marones n'em' copudnut nén comufåt, les Spagnous avént coprins l'Walonreye, et l'Colebeye copurdeut l'Panama eto. Cwand dj' va å depot, dj' coprind rade ene tcheyire, minme si dji n'm'ashid nén tot d'shûte, di sogne k'èn ôte n'el pregne, timp ki dj' va ås raiwires. Mi, dji n'so prins pal diloujhe ki rålmint, et si n'prind-dju des droukes, mins dj' a des soçons ki l'malådeye elzè cprind, et s' copudnut-i des droukes. El plaece di ratinte, nosse Nicolai prind ene boubone; mi, dj' endè coprind tot si long ki dj'ratind. Cwand dj'esteu gamén, dj'aveu tofér des cwårs di potche, veyanmint k'dj'endè cpurdeu al nute ezès potches di m'pa.

> Li seu viebe erité avou l'cawete "-ijhî" e walon, c'est "batijhî".

Nonna, gn a eto "awijhî", "rawijhî"

"waloniser", dj' el sieve pus voltî avou l' betchete ri-. Po-z awè on pî d' moens, dji spotche li cawete -on (come *bracone => bracnî). => riwalnijhî.

Dj' a sayî sovint li cawete -i estô di -ijhî, come Djôr el propôze, mins ele ni m' dût nén dtrop.

C' est l' veur k' on n' divreut nén wårder cial des noûmots nén eployîs (kesse a forbate so èn ôte fyi). Po des cis eployîs pa ene seule djin, mins ki scrît vormint bråmint et ki les prind sovint (vos veyoz bén kî çki dj' vou dire; metans "eploctaedje"), por mi, il ont leu plaece vaici.

Dins [S117] (Rasgoutaedje, 1995-1997), dj' a fwait ene håvurlêye di noûmots (rahoukîs G151). Mins dji n' les rprindreu nén cial, a pårt les cis k' ont viké après.

Åmen, c' est po les beguenes.

Sinteze sol cawete -ijhî: https://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?p=6793