Uzeu copene:Lucyin

Les copinaedjes di dvant ont stî årtchivés e Uzeu copene:Lucyin/Egurniyaedjes li 2020-08-27.

Fåt i ndè fé ene, deus cawete(s) ?

• målåjheyisté (a -eyisté, R11) a costé di målåjhisté (sins -ey)
• binamêyisté (E1, R9,R10) pocwè nén binamisté ?

Dji comprind k' ci n' est nén ttafwait l' minme cawete -isté, k' on trouve dins abeyisté (adv. abeye + -isté), åjheyisté (åjhey(e) + -isté), ... Çou n' est nén l' minme nerén k' el lete di beloyance Y dins coeyisté (coe(t) + -isté).

Pol prumî, c' est l' cogne femrinne -ey (di -î) dins haiteyisté (haitî/haiteye + -isté), et pol deujhinme, cogne femrinne -êy (di -é) po binamêyisté (binamé/binamêye + -isté) et simultaneyisté (on noûmot).

Bonswer Lucyin, cmint daloz-vos ?

E walon cwand nos avans må ene sadju, på egzimpe li cour, k' est-ç ki nos dijhans ? :

- Dj' a må l' cour (come e francès : J'ai mal au cœur)

- Dj' a må m' cour (come mwintès djins l' font flotchreçmint e francès : *J'ai mal mon cœur)

Amiståvmint,

Èl-Gueuye-Noere

Li deujhinme est "pus walone". C' est l' cene ki dj' eploye tofer dins mes scrijhaedjes. Mins l' prumire n' est nén flotchrece.

Po fr. "j'ai froid aux pieds" (ALW15?), on pout dire:

• dj' a froed mes pîs
• dj' a froed des pîs (li cene ki dji djheu dins m' walon "normå")
• dj' a froed ås pîs
• dj' a les pîs (tot) froeds

"dj' a froed a mes pîs" mi shonne pezant. Dji waitrè torade si elle a stî ramexhnêye dins l' ALW.

Des fråzes corantes ådla avou ciste emantchåjhe la:

elle a må s' dos.

ass må tes djambes ? (po onk / ene ki n' vout nén bodjî po fé ene comission).

D' acoird, dank brånmint des côps po ces eclaircixhmints.

Pocwè çk' ele dobe cogne -osse(s) n' a nén stî ritnowe e Rfondou po IP123s et SP123s, metans coster : ça costêye / cosse ?

• costéye C54
• koss E203
• cosse E1, S0
• cousse O0,O4

et l' minme po goster : ça gostêye / gosse ; oister : dji n' oistêye / oisse nén...

evnd. evnd.

Ça m' shonne tolminme foirt sipårdou, neni ?

Dji n' so nén conte. Ça n' a måy sitî atåvlé. C' esteut dandjreus po n' nén mopliyî les sôres di codjowaedjes. So l' Årdene nonnrece, c' est come çoula ossu. ça cousse, ça gousse, dju rôⁿsse la taule.

Come gn a pus grand djin ki boute so li rfondaedje, et k' nos estans d' acoird nozôtes deus, on l' pout mete come acertiné. MINS: i l' fåreut scrire:

• dins les tåvleas d' codjowaedje des 4 viebes: coster, goster, oister, rioister
• sol DTW (rawete codjowaedje, divant "waitîz a")
• sol Wikipedia a w:Codjowaedje bouter; u minme fé ene pådje codjowaedje coster.

Dji vos rdene li mwin.

gn a eto "arester" ki l' court codjowa est acertiné dins l' mot resse-boû (plante k' arestêye les boûs atélés).

Ces coûtès fômes la sont bén ahessåves cwand on rfond del powezeye, ca avou les ôtes, on a on pî did pus.

Trové a låtchî#Etimolodjeye_2

• On vént d’ erçure li depeche do låtchî des pidjons a Dax

On l' coridje Dacs, minme ortografeye k' e gascon ?

Oyi, vos ploz. Copurade ki dji scrî voltî les veyes des ôtes payis a môde riwalnijheye.

On-z est bén d' acoird ki c' est des viyès rfondowes po dissu / dsu ? On les trouve divins R9.

Tot djusse.

Ki, après l' decidaedje (nole sifwaite cogne après Lidje), dji l' a rtrové a Sint-Houbert (Emile Pecheur), sicrît avou asmilaedje (i n'avèt rin tsor lu).

Ri-bondjoû Lucyin,

Tot porshuvant di scrire èm live cist après-nonne, dji mi dmandeu pocwè li lete "q" n' est nén uzé e rifondou, insi k' el lete "x" k' est seulmint uzé avou "h" padri, "xh", po fé l' son [ʃ] ? I gn' åreut on moyén d' les trover èn uzaedje "normå" come po les ôtes letes ?

Amiståvmint,

Èl-Gueuye-Noere

Nonna. E rfondou, on n' a nén rprins ni q, ni x (après 1998, foû do betchfessî xh), ni â. Po q, loukîz w:son K, po x, c' est come e Feller: soeye-t i gz (egzimpe), soeye-t i cs (tacsi). Al fén do mot: soeye-t i -ke (seke), soeye-t i -sse (ortodosse).

â est replaecî pa å (si c' est l' betchfessî å), u pa "a" (si c' est èn accint coinrece): casser ("câsser"), faze ("fâze"), cazî ("câzié").

Come nos dit Feller « Il faut avoir le courage de se séparer du français^[1]. »

L' ortografeye a todi stî on sudjet margayrece, margayiveus [conflictuel], et çoula minme pol francès.

L' aroke avou l' lete q(u) (latene), c' est k' ele si prononçeut kʷ e latén (quando), mins k' e français on l' prononce todi /k/ (quand). E walon, on prononce /kwɑ̃/ divins sacwantès plaeces (Lîdje, Vervî,...), et /kɑ̃/ a d' otès plaeces (Bastogne, Coûtchant walon,...). Li sistinme Feller shût l' rîle di l' analodjeye avou l' francès [analogie avec le français] (on scrît come e francès çou ki s' prononce come e francès), mins eto fonolodjike (on saye di scrire come on prononce). Adon, s' on scrît quand, el fåt i prononcî /kwɑ̃/ u /kɑ̃/ ? E (strike) Feller, on scrît qwand s' on l' prononce /kw/ et si gn a on q etimolodjike, cw si c' est on c etimolodjike (cwède), et quand s' on l' prononce /k/ avou q etim. (coq) et k pol resse (keûse, kibin : po n' nén prononcî ceûse /søːs/, cibin /sibɛ̃/). Nén simpe çoula, paski po bén scrire e Feller i fåt dabord bén scrire e francès, tot fjhant sacwants candjmints la ki ça n' va nén (keûse, kibin). E Rfondou, li rîle do son K est bråmint pus simpe : on scrît C divant a, o, u et cossounes ; K pol resse.

D' acoird, dji comprind mî pocwè sacwants ovraedjes e Feller rishonnnut foirt å francès.

Gråces. :-)

Bondjoû Lucyin,

Dj' a on pitit dmandaedje rwaitant l' disfinse dins l' fotbale. Dins vosse motî (R5), vos scrijhoz ki : disfindeu = bâk = èrire. Mins nerén, dji croe k' el Beldjike, nos uzans purade disfindeu come estant l' mot djenerå, dismetant k' nos uzans li mot "bâk" po les disfindeus-cintrå eyet k' nos uzans li mot "èrire" po les disfindeus-gåtche insi k' po les disfindeus-droet.

K' est-ç ki vos pinsoz d' çoula ?

Amiståvmint,

Èl-Gueuye-Noere

Vos m' fijhoz ridiscovri on vî ovraedje, ki dj' aveu rovyî. Gråces.

Cwand dji djouwéve, totes les ekipes si plaecént a môde 5-3-2. Adon, gn aveut k' deus "erîs" (dji n' direu pus "erire" mins erî, come dins "erî-såjhon", motoit "erire" po les ekipes di comeres), k' on loméve "bak". Li mot est eto dins S0:

bak n.m. • 1. Arrière (au football). Il èst bak drèt dins l' èkipe du Bastogne. • 2. Place assignée à ce joueur. 1 djoûe o bak.

et dins S117: Lu bak drèt, lu bak gåtche; Dju djouwo bak, mês pa des côps, dju monto pou-z êder les atacants.

Vos lomaedjes rotèt pol 4-2-4, k' on n' djouwéve cåzu nén adon.

Dji radjoutrè ces esplikêyes la sol Wiccionaire (bak) et so Wikipedia.

Av on scrît sourdant pol prononçaedje avou on long <a> (bâk)?

D' acoird, si dj' a comprindou les erîs eyet les baks sont les disfindeus sol costé ? Pol mot "bâk" scrit avou on "â", ç' esteut ene flotche ortografike da m'-minme.

Èm lomaedje rotnut po des disfinses avou cwåte, minme cénk disfindeus (4-X-X ; 5-X-X), avou deus/troes å cinte eyet les deus dierins so les costés. Mins nerén, dji pinse k' èl 4-2-4 n' est nén foirt uzé, oudomoens asteure, paski cwåte atakeus po seulmint deus alfs, ç' est cwand minme curieus yet nén-ahessant ([FR] pas pratique).

Do côp, vost ovraedje (R5), ç' est purade do vî-rfondou ?

oyi, c' est do rfondou d' 1998, motoit ene miete ricandjî diski 2002. Djel rimetrè a môde d' enute si dj' a l' tins. Mins adon, purade sol Wikipedia (po wårder li vî sourdant). Si vos av li tins... Ci sereut: w:Motlî do fotbale e rfondou, si possibe pa ôre alfabetike. Gn a eto des noveas mots a-z î mete come les "plaiyofs". Motoit dmander a Djan Goffart ene lisse d' ôtes mots (i m' end aveut ddja eoyî sacwants, mins dji n' sai wice ki dj' les a stitchî).

Dj' a d'dja askepyî l' djermon so Wikipedia avou l' difoutrin k' vos m' avoz dné. I gn' egziste d'dja ene categoreye roci avou les mots vnant d' èç motî.

Oyi, merci. Dji pinséve el rarindjî pa ôre alfabetike (po k' ça soeye èn ovraedje bén diferin do prumî).

Ambiyorike u asterisse ? les deus cawetes sont l' minme mot rix (rwè).

A ! Dji voe k' i gn a tolminme ene diferince : -rix (rwè) ≠ latén -iscus ki vént do grek -ίσκος -iskos (ki n' est nén ene cawete mins ki dene on raptitixha des mots ki s' finixhnut pa -ός -os).

On poreut bén leyî dinsi, et dire :

• k' el cawete -risse c' est po les rwès (-rix) : Ambiyorisse, Vercindjetorisse (F. Vercingétorix),... et Asterisse (li rwè des stoeles)
• k' el cawete -rike c' est po les raptitixhas laténs < greks : asterike (F. astérisque, pitite sitoele), obelike (F. obélisque, pitit awiyon, dård, pitite fritche)

Pont d' chance por mi, dins E203 c'est ôbèliss, à costé d' astèrik ; dins E177 obeliss a costé d' asterik,...

On trove cobén : Asterix divins R9 a « menir (2) »

Por mi, come c' est vos k' a corwaitî l' cayet, i vos fåt decider, et l' mete ene sadju sol Wikipedia w:Cawete -ike 2 et w:Cawete -isse 3.

Si vos n' è vloz wårdé k' ene, dj' inme ostant -isse.

Divins Li Rantoele, lº 57 « Letes di cibernaivieus » :

Queski ça vou dire in wallon « mpéti colau » mi dji di « un ptit coq » em fem dit « un coquelicot » ?? Jacqueline & Robert Delfosse, li 6 di fevrî 2011

Responses :

[...] Dji croe ki ça vént d’ on ptit no [prénom], Colåd = li no d’ famile Collard. Les cis k’ eploynut li « au » divrént purade sicrire « Colaud » ki « colô », come dins l’ Coûtchant walon. Mins l’ sinse est l’ minme ki « mi ptit colon » [mon pigeon], et gn a surmint yeu assaetchance des 2 mots. Lucyin Mahin

C' est l' etimolodjeye ki vs av metou sol pådje do Wiccionaire : colåd.

Por mi, disk'asteure, dji pinseu k' c' esteut colowe (coloûte, el sierpint), tot djåzant d' ene djonne ki camousse, k' arive a passer divins ene sitroete plaece po n' si nén fé prinde (cwand il a fwait ene biestreye) : dj' ô co m' mame (k' esteut d' Nivele) dire « awou dalez come ça m’ colau ? » k' ele prononceut /kɔlow/. Mins c' est l' veur ki ça n' si pout nén, la k' el sierpint s' dit coulieufe, et nén colowe (E1). Di pus k' em mame mel dijheut eto cwand dji n' aveu nén fwait d’ biestreye.

MINS : asteure ki dj' a sacwants motîs do Coûtchant, dji pout lére :

• colau : G0,O0,O90,O3 (sicrît eto colaû)
• colô : O2, O3
• colâ : G0

dinés po cok, on mot k' on rtrouve eto divins l' motî picård da Sigart (JSig) « colau » et l' ci da Hécart (PiF1) « coleau », avou l' minme definixha, dji n' croe nén k' ça vént do ptit no Colåd — ki vénreut di Nicolai sorlon les motîs, tolmoens pol francès —, mins purade di co (sinonime di cok amon nozôtes) avou l' raptitixhante cawete -(l)ot, come po coulot.

Adon, èm colau (« em colot » ?) voreut dire em pitit cok, k' est bråmint pus plaijhant ki m' pitite colowe. (coulieufe).

Dj' a lî k' c' esteut li ptit no "Colåd" ene sadju, mins dji n' sai pus wice. Collard, c' est on no d' famile foirt corant el Walonreye, ki vént d' ene ôte cawete di Cola (come Colin, Colot, Colinet, Coliene, Colignon). Li bodje ovrant, e walon, c' est "Cola", nén "Nicolai", ki c' est ddja ene cogne rifwaite do lomaedje oficir (do sint). Li ptit no li pus corant, c' est Cola (ki dji scrireu sins <s>, come el mostere li parintêye Nicolayî, ôte no d' famile foirt corant, ki vout dire: les cis d' mon Cola). Li <s> ni rispite djamåy, ni e walon, ni e lussimbordjwès (Nikeln).

Des ptits nos d' djins k' ont divnou cmons nos, end a mwints: fé l' djåke (fé l' biesse); gugusse; ritchåd, djuråd, cola (les 3 pol minme oujhea). Loukîz a: Categoreye:Pitits nos divnous des cmons nos

El fé vni d' "cok" ? Mins adon, avou fondaedje do K (çou ki s' voet après Måmdiy), + dobe cawete -låd (''coquelard'') u picård -iô, francès -ô (coqueau) ??? Paski li dierinne lete est bén longue (au, aû, ô). Adon, ça n' pout nén esse li cawete -ot (li walon fwait pårmint bén l' diferince inte on long et on court <o>).

Mins, s' i gn a ene cawete, les letes etimolodjikes coron rissôtèt (cokea, cocrê). On shuvion -kl- est béndjhant; li <k> n' î pout nén fonde.

Li cawete -å (ospitå, tchivå, tchapå) ki dénreut -al e picård (eyet on scrijha rfondou *colå), elle est moite dispu bele ådje.

Li rujhe avou les etimolodjeyes "acertinêyes", c' est k' les scrijheus si rcopeynut n' onk l' ôte.

L' advantaedje do scrijha colåd, c' est k' c' est ene cawete foirt corante e rfondou; "colô" et "colau" ni sont nén vormint des tcherpetaedjes do rfondou.

Dierin astoca: li scrijha "colåd" a stî rprins dins les ratournaedjes éndjolikes des betchteus po fr. "favoris" (ancyinne djåspinreye "linux", diviè 2005-2010).

Ça fwait: djel laireu come çoula (et fé ene hårdêye dins on hagnon "sourdant" eviè cisse bate di dvizes ci).

Mins, tot conté tot rabatou, pus çki dj' prononce "coclåd", pus çk' i m' shonne ki li -k- pout foirt bén fonde. => wårdans les 2 voyes etimolodjikes, mins todi avou l' cawete -åd.

Mea culpa, come on dit !

Di fwait, c'est vos k' av råjhon. Dins G0 on trouve li racsegne ki vos dnez : colâ, colau = F. colas = geai (l'oujhea), ki vént di F. Colard < Nicolas.

Gn a-t i yeu stindaedje di sinse pol cok...

Et come vos l' dijhoz eto, li court prononçadje di -ot ni va nén ! Li cawete -åd si tént pask' on-z a l'cogne femrinne colaute acertinêye divins O4.

Adon, wårdans ciste etimolodjeye la k' est acertinêye.

On trouve deus sinonimes ezès motîs :

• sèchai E203, sètchê E1, sètchêt E170 [vî francès sachel sorlon Haust]
• saclot O3, O4 [purade ene cogne picåde]

On ndè fé des sinonimes e rfondou ? Pol cogne lidjwesse avou u sins T ?

oyi, ci n' est nén l' minme cawete: saetchot + saetchea; li cogne do vî francès mostere ki c' est bén l' cawete -ea.

satchê S117: 1. saetchot; 2. djezî des oujheas; 3. estoumak do pourcea.

S0: sètchê, satchê :sachet. on --- d' caramèles. (Sin. cahote).

Si vos vloz prinde les cognes O3 et O4, fé on 3inme parint : saetchlot (come gadot + gadlot). Mins c' est måloyant avou l' shuvion TCH-L. Loukîz s' i gn a des sfwaits mots sol DTW: fôrmule: %(tchl)% => kécfeye leyî li K picård avou l' betchfessî ae => saeclot.

A vos d' vey.

Ôte idêye: wårder l' bodje walon, et l' dobe cawete -lot, et mete on ristitchî shuvion -ur- come dins platurnêye u tchapurnêye, => saetchurlot. Gn a ddja dins l' minme piceure tchôdurtea et 5 ôtes parints. Dins ces 8 cas la, li ristitchon (la co on bea noûmot) -ur- espaitche li cotchocaedje di deus cossounes moennant a ene mådjhance [dysphonie]; oyi, våt mî prinde saetchurlot po rfonde saclot