Uzeu copene:Lucyin

Les copinaedjes di dvant ont stî årtchivés e Uzeu copene:Lucyin/Egurniyaedjes li 2020-08-27.

A ehin vos avoz metou ene fråze d' egzimpe; mins dins l' DTW i gn a troes mots possibes; c' est l' kék ?

• ehin = difåt, vice (aveur tos les ~) (racuzinåve avou mehin ?)
• ehin = efoirt, dispinser ses foices a l' ovraedje (racuzinåve avou ehowe = alant, vigreusté ?)
• ehins (pl) = adets, naxhes d' ene måjhone ( ça pôreut esse li bodje åjh- ?)

Gråces

Dins da on dene po "da" ene etimolodjeye gayele (mot ki vout dire "oyi").

Et dins l' boket prononçaedje, a costé di /da/, on mete eto /dɛː/

Mins est ç' vormint l' minme mot a rfonde e-n onk ?

Dins ç' berdelaedje ci,

et rfonde eto l' arinnoe «dai» («dê, E1» (oyi, dai = åy, da = oyi, saiss).

vos srîz po fé deus mots, "da" et "dai" (ki dji pinséve k' il aveut stî rfondou "dê"; mins dji vén d' mi rinde conte ki "dês" c' est èn ôte mot...)

Adon, troes intrêyes a pårt ?

• dai
• da
• Modele:dês

@Reptilien.19831209BE1 li mot a stî rfondou (propôzaedje da Lucyin) come "bôrea"; mins ça m' apinse esse on calcaedje do francès "bourreau"; si on rwaite ås disfondowes e walon, on n' trouve nol "-ê/-ai"; mins on trouve dins E34 "bouriå", dins E177 "bouriâ".

ça shonne esse ene cawete -åd

on rfondaedje "bouriåd" corespondreut mî ås prononçaedjes (eyet ås femrins bouriåde [E1], bouriâde [E177], bouriaûde [E177], bouriate [O4]), ey å viebe "bouriårder [E1]; bouriåder [E34]" (et minme "bouriater [C13,O0,O2,O4]; boûriater [C5]" sereut mî rascovrou avou "bouriåder" k' avou "bôreater")

po passer di -ô- a -ou-, i l' fåt dislaxhî del famile di "bôrer" (la ki l' prononçaedje /õ/, cåzu /ɔ̃/ est foirt "idintitrece" so l' Årdene, et on rsint "bourer" di Nameur come on rfrancijhaedje).

Si on l' distaetche insi, on pout prinde "ou" come prumire voyale.

Pol cawete, "bouriå", + "bouriâ" + bouria pôreut bén esse bouriåd => iva po ci rfondaedje la.

Po "bouriåder", c' est foirt diferin di "bouriater" a l' oyance, avou on court "a" et on "d" ki divuzlêye a "t" (c' est les cognes namurwesses ki sont les pus eployeyes dins les belès-letes); mins ci piceure la egzistêye tenawete: crapåde => crapådreye (> crapotrîye). Li racourcixhmint do <a> si pôreut espliker pa ene assaetchance del cawete -ia, leye-minme mostrêye på francès "bourrreau").

A noter ki les cognes di Lidje pôrént esse, zeles, des calcaedjes d' on picård "bouriau" (end a toplin e lidjwès, stitcheyes dandjreus påzès shuvants des prince-evekes do Hinnot, ene sacwè ki dj' n' a måy veyowe come situdia), li respondant do francès "bourreau" et nén li viebe * bouryî avou l' cawete -åd (come gueuyî => gueuyåd)

"bouriau" est acertiné e picård: G217, p. 153 payis d' Tornè: fé l' bouriau dè 's côrps (notûle 76 gratter, travailler durement).

=> li calcaedje do francès "bourreau" a d' l' astoca (bouria a Nameur, picård bouriau, ricomprind "bouriåd" a Lidje).

EYET: li bodje di "bourreau" est l' minme ki l' ci d' "bourrer" = frapper fr:bourreau

=> wårdans les 2 rîlêyes, pol moumint todi. bôrea / bôreater / bôreataedje + bouriåd / bouriåder / bouriådaedje.

Si l' walon rprind podbon dins tos les dominnes, ces mots la, aprume bôreataedje / bouriådaedje = fr. torture, ont bråmint des tchances d' esse foirt eployîs. Les uzeus endè metront onk come "aviyi", et siervi l' ôte.

Si dins les plaeces wice ki ea=ê li mot n' egzistreut nén, oudonbén si c' esteut on calcaedje avou "ô" (come "drapô"), adon dji n' åreut nén d' rujhes a prinde li cawete -ea.

Mins c' est nén çoula, li mot si trouve dins des vîs motîs, a fwait del parintêye, eyet shût l' sipårdaedje â/ô do betchessî "å"...

Eto, li cawete -ea divreut fé des parints avou -el- (bôreler, bôrelter, bôrleter,... mins nén bôreater)

C' est motoit bén on calcaedje di "bourieau", mins k' a wårdé l' prononçaedje (come "buro", "chamo" (nén burea, tchamea)); et ki s' kidût come on mot avou l' cawete -(i)åd

Adon, fé on calcaedje di "bourreau", pocwè nén, mins "bôrea" divreut esse metou come sinonime di "bouriåd" et non come rifondowe.

A vos d' vey po "bouriåd" mins dj' inmreu mî bôriåd (ki minténreut l' parintêye avou tos les mots ki vegnnut d' "bôrer"). Et rcandjî les pådjes vos vloz rsaetchî bôrea / bôreater.

Ki: li parintêye del cawete -ea so Nameur si fwait pacô tot wårdant li son /ja/: rabeazi (Lidje rabeli). Dj' a fwait (sins cnoxhe, adon, li piceure del parintêye) nawearin (nawea + rin) (w:Enerdjeye nawearinne). Mins c' est on mot sincieus waire eployî. Si on vout, on l' pout "rerîler" e "nawelrin" (vént eto dins l' plin no walon di l' ADN & ARN: loukîz a: w:SDN).

Dins les -ia especiås d' après Nameur, fåt co vey çou k' on fwait di "mia" et cia.

Motoit åreut i falou prinde bourer avou ou, k' est l' pus spårdou... on-z a wårdé bouriner divins l' DTW.

Come on-z a prins bôrer come rifondowe, li pus lodjike sereut d' prinde bôriåd (nén acertiné avou -ô- do côp).

Dji pinse eto k' i fåreut on sinonime bôrea paski bouria est acertiné divins O4 et E1 (calcaedje ki vént di Hu, come dit Haust) et E203.

E definicion d' conte, gn a troes kesses:

• wåde-t on "bôr-" (pus tipike, mins waire dins les diccionaires) come bodje, ou bour- (pus spårdowe dins les motîs, mins cogne do francès) ? Gn a on sfwait mot ki n' a nén stî emacralé på francès: bôr(e) = buk di l' åbe (etimolodjeye nén foirt claire, mins diferinne del cene di "bôrer / bourer") (ALW 6 p. 161 po tote ene bate di dvizes inte linwincieus). Po l' sinse di "buk di l' åbe", gn a 31 ponts boûr / bour et 31 a 35 ponts po bôre / bore (et 36 po bur / beûr / bër). Li kesse våt po "bôrea" / "bouriåd" et po tote li famile di "bôrer / bourer". Dji so po "bôr-" (ki n' a nén l' tchance d' aveur meye diccionaires so si spårdaedje) mins s' i gn a dpus d' djins po "bour-" (foirt eployî dins les scrijhaedjes d' après Nameur), dji vou bén k' ça soeye insi (fåreut motoit ridmander cwè ås "vîs rfondeus" come Lorint u Tiri).
• wåde-t on ene cawete -ea, dins ene halcrosse rîlêye (sins -ê u sins -ia) (po bôrea/bourea)? Gn a toplin des sfwaitès halcrossès rîlêyes: Categoreye:Mots avou l' betchfessî ea (halcrosse rîlêye). On wåde -ea cwand on est a pô près seur ki c' est bén l' raptitixhante cawete latene -ellum (et nén on -ê ki vént di -é come "rimé", "arimé"), u on -ia di forcoridjaedje (mia, cia; mins tantea ki a passé). => djo so po wårder bôrea u bourea a costé di bôriåd u bouriåd
• wåde-t on ene ristitchete -ea- dins l' parintêye des mots avou l' cawete -ea? (bôreater, rabeazi, peaçlî, nawearin), estô di l' erîlé -el-: Categoreye:Mots avou ricandjaedje cawete -ea a -l-. Tchaeke des 4 mots est ene miete a pårt (disfondowes: bouriater, rabiazi, pêçelî [S17,E1], nawêrin [3 fråzes S117]). Dji so po wårder li ristitchete -ea-, såf po "nawearin" k' on pôreut ridisfonde "nawelrin" (mins on l' pout eto wårder insi, come il est ddja so les Wikis et come disfondowe avou -ê- dins S117 dispu viè 1997).

A nozôtes di vey cwè.

• pol bodje; bôr- pol viebe bôrer et s' famile; mins dji n' so nén seur ki bouriâd/bourea soeye vormint fwait so ç' bodje la... come tot çk' on trouve est avou bour- dji prindreut bour-
• pol cawete -ea; ki ça soeye halcrosse n' est nén on problinme; mins k' i gn âye des -ia/-iâ la wice ki ça dvreut esse -ê oyi. D' èn ôte costé, si on wâde deus sinonimes avou deus cawetes diferinnes ça va eto.
• po -ea- â dvins des mots... si l' mot egzitêye po do bon (come rabeazi, boureater, peaçlî) adon oyi. Mins pol dijhaedje di noû mots on nel divreut nén fé (et po nawearin, i dimorrè come çoula)

iva; adon acertinez e DTW:

• bouriåd (et mete bôrea come viye rfondowe)
• bouriåder = boureater (et mete bôreater come viye rfondowe)
• rabeazi = rabeli
• peaçlî
• nawearin
• bôrer et tote li parintêye si ele ni l' est nén co

Dj' elzès rcandjrè sol Wiccionaire.

Et pol famile di bôrer... on candje eto boure#Walon 3 => bôre ?

Oudonbén dispårti bôrer (=rimpli d' bôraedje ene sacwè) / bourer (diner des côps a ene sakî, si sôler), rabourer (poûssî ene sakî, ni lyi nén responde) ?

ene dierinne kesse... -peaç- ou -peas- ? (did wice k' i vént, etimolodjicmint, si son /s/ la ?)

Dins l' DTW i sont tertos come -peas- pol moumint.

Les mots avou -çl- sol DTW c' est fok des mots ki c' est on bodje ki finixh avou -ce / -cele / -cea :

• moncea => amonçler ( < amonceler )
• ficele => fiçler
• pîce => dispîçler (i gn a eto dispeçler... a rmete avou dispîçler ? inflouwince do francès dépecer motoit ?)
• pucea / pucele => dispuçler
• Djåce => Djåçlete
• poice (d' intrêye) => poiçlet
• tchance => tchançleus
• tîce => tîçlet

(27 mots contant tote li parintêye)

Sol wiccionaire i gn a ddja "peaslî"

Notez k' e francès on scrît peaussier u peaucier, motoit li S do latén pellis...

C' est ptete bén tot biesmint li x do pluriyal peaux, vaici on dit kel peaussier c' est l' « artisan qui prépare les peaux », diné å pluryial.

(dji houke eto @Reptilien.19831209BE1) Tot rcopiant des mots foû di E203, dj' a toumé so "hevner", k' a-st on sinse et ene oyance ki rshonne on mot k' dj' a veyou.

Do côp, dj' a fwai kékes cweraedjes sol DTW, et dji m' dimande s' i n' a nén la on candidat a rfonde avou "xh".

erîlêye ratourneure pol cweraedje: « (xh|sch|h|ch)(ae|e|é|è)r?[pbv].*n.* » (mots cminçant pa (xh|sch|h|ch), poy (ae|e|é|è), motoit bén (ou nén) on "r", poy "b" (motoit bén divuzlé a "p") ou "v", et co pus lon on "n".

(dj' a rfwait l' cweraedje tot radjoutant "ê" eyet "ai" pol voyale possibe, mins i n' a rén d' pus)

Vocial les mots rtrovés avou des sinses ki s' rascovrèt :

• cherbiner (cherbiner [O0,S100,S111,S117]; chèrbiner [C1,C100,C106,O0,S0]; chèrbinè [C1,C13,C100,S24,S105]; kèrpiner [E1,E170]; tchèrpiner [S5]; tchèrbiner [C106]; kèrpiné [E203])
• hevner (hevné [E203]; hèm'ner [E1])
• tcherpeter (cherbiner?) (cherpetez [E212]; on n' sait nén todi dins E212 si "ch" est metou po /tch/ ou po /ch/)
• xhaerpiner (cherpiner (chèrpiner) [S117]) (douvént "ae" ? motoit ene viye rifondowe a non-syince; i n' a nol "a" nole pårt dins l' rîlêye)

motoit bén eloyîs etimolodjicmint:

• xhebiant (e xhebiant) (hêbiant [E1,E34]; chêbiant [C1,C13]; chaibiant [C8]; chébiant; haibian [E203])
• xhebyî (hêbî [E1,E34]; chêbyi [C1,C13]; chébyî [O0]; haibî [E203])

• xherbin (hèrbin [E1,E181]; herbin; cherbin [S45]; chèrbin [S0,S200]; hèrvê [E1,E213]; sherpê [E165]; hyèrpê [E200]; xherbea [vR9]; hervai [E203])

"xhaerpiner" c' est clairmint l' minme mot ki "cherbiner" (et i n' a nole råjhon d' aveur on "ae").

"(t)cherpeter pôreut (ou nén) esse do minme bodje; si c' est l' minme bodje, adon ça sereut purade cherb-/cherp- (et nén avou "xh", ca ça sereut "xherpetez" dins E212 ôtrumint).

si çoula n' est nén do minme bodje, motoit ki "hevner" oyi (avou ridaedje v->b (ou å rvier) come dins sacwants mots; eyet ene cogne avou cawete -ner pa drî cossoune come c' est tipike å levant (cf. bracnî vs braconî, evnd); ey adon on-z åreut "xh" => xherbiner, xhevner

Dji n' a nén co rwaitî a tot, mins po :

• hevner : gn a eto l' cogne chèvener divins G0 (avou hèvener)
• cherbiner : kèrpiner FE3

Li Bon Diu n' avoye måy li fa sins l' sorfa.

E lijhant vosse kesse, dj' a l' G217 drovou a "gratter", travailler dur. Avou dins les responses scrèper, chèrper, tchèrpi, chèrbiner.

Dji cnoxhe dispu tot ptit chêrpu (prinde waeraxhmint), et, avou mes prumîs lijhaedjes et d' l' awè oyou "cherbiner" (greter al tere, po on gayet amwaijhi).

Dins onk des Waldim, dj' aveu ddja sayî d' les rmete eshonne (Waldim 11, A la frontière de la planification linguistique et de l’exploitation maximale des richesses intrinsèques de la langue. A l’aschate do lingue-èhåyädje, èy à schipète do walond walond.) pont 7. Reconstitution d’un radical.

Dji vos mete li notûle di l' ALW 17 (p. 151), scrèper francike *skrepan ; avou ribetchfessaedje do R: chèrper, chèrpè, chèrpi; avou forcoridjaedje /ʃ/ => /ʧ/ tchèrpi; + cawete -iner => cherbiner. Gn a yeu on clasmint di cherpi et cherbiner a "excarbonare" (=> tcherbiner, greter dins l' tcherbon) et exherbare (*dizyerber => tcherper) (forbatowe ALW5 notule 8, pont 11, 1991). MINS Ester Baiwir (2011) a l' air di dire ki ci n' esteut nén ça, et bén l' minme bodje ki "screper".

Dabôrd rifondaedjes: screper, scherper, scherbiner (dji radjoute sol DTW hèrbiner [G217 p. 151]).

tcherpeter = vivoter => 2inme sinse di tcherpeter = fé ene tcherpinte; mete des bokets onk a costé d' l' ôte => fr. joindre les deux bouts.

Dj' el riscrî dins l' DTW.

Mins L'tchanteu (E212b, 1999) nel mete nén avou "tchèpter" (fé do tcherpetî) mins avou "tcherpi" pask' elle est metowe dins l' FEW a "carpere"; mins Baiwir (ALW 17, 2011) dit (po tcherpi): elle y semble sémantiquement isolée; ne faut-il pas y voir une réfection analogique du précédent. => dji metreu bén "tcherpeter = vicoter" avou tcherpeter = travailler le bois en amateur, avec maladresse [S0] => èn waire wangnî des cwårs insi.

Mins on l' pôreut eto rifonde come "scherpeter" = "scherbiner".

hevner = tisonner (ALW p. 24): vaici, c' est l' ôte rîlêye, ki s' maxhe avou l' prumire, mins ki dveut vni di "ex-carbonare" (saetchî do tcherbon) => tcherbiner, tchèv'ner, tchèm'ner, tchèv'ni, => (forcoridjaedje lidjwès, come ditchårner => dihårner) hèvner, hèvî, hèrbuner, hèm'ner, chèrbinè, chèv'ner.

=> CIDDé, rifonde avou tch-: tcherbiner [tcherbiner, hèrbuner, chèrbinè] + tchevner (fondaedje do R + ridaedje B/V: (pa on *tchèrbner) [tchèv'ner, tchèm'ner, tchèv'ni, hèvner, hèm'ner, chèv'ner].

po "xhaerpiner", dj' aveu eto fwait moussî dins l' rîlêye "harbouyî" (minme mouvmint d' gretaedje po distoper).

mins on n' voet nén d' disfondowes avou "a" po ç' mot la (et harbouyî est tot l' minme assez diferin; i gn a ki l' "r" di cmon etur "chèrpiner" et "harbouyî" !!)

Dji sereut po scrire "xherbiner" et "harbouyî"

dj' a bouté sol DTW po mete tos les sinses et totes les disfondowes di "scherper" & "scherbiner"; dj' a rdrovou èn årtike "tcherbiner" djusse po les sinses a vey avou l' tcherbon u l' feu + li sinonime "tchevner". Mins c' est l' veur k' i gn a nou sk- => xherper & xherbiner. Les grands tuzeus si rtrovnut.

Oufti: C106 a 2 årtikes tchèrbiner: onk pol feu (= tcherbiner), èn ôte po bouter fer (= xherbiner).

ricandjî scherpea (cizea, burin) a xherpea (minme idêye k' i gn a nole disfondowe avou sk-).

Ene sakî pôreut rwaitî dins C1 a chèrbinia ? Il est dins l' DTW, mins sins definixha, et sins loyén eviè l' parintêye (do côp, dji n' so nén seur kimint l' rifonde)

Gråces

chardonneret => tcherdinea; djel rimete e s' plaece.

ouf, ci-la dji n' l' åreut nén seu adviner!

Dji n' sai kî çk' a-st atåvlé ci mot la pol lingaedje espéranto, mins espweranto mi shonne pus près di çou k' on direut, neni ?

esperanto, c' est l' calcaedje simpe.

espweranto, ci sereut rwalnijhî tot-z acontant li bodje "espwer". C' est çoula l' bodje etimolodjike ?

C' est come on vout. Dji mete l' atåvla sol Wikipedia. C' est on esperantisse francès ki cnoxhe ene miete di walon w:Uzeu:ArnoLagrange k' a fwait l' prumire pådje e 2006. Elle esteut bén scrîte, e peur rifondou. A ! Dji voe k' il a rcopyî ene pådje da Pablo: http://www.esperanto.net/info/baza/wa_eo-baza.html C' est a lu k' i fåt dmander cwè. Come çouci @Srtxg ?

C' est surmint mi ki m' forcoridje biesmint...

l' etimolodjeye do mot e-n esperanto lu-minme n' a nén d' impôrtance; c' est on calcaedje. (l' etimolodjeye c' est esper- (bodje espwer/esperer) + -ant- (stitchete fijheu d' l' accion, ou k' a l' caractere do bodje) + -o (cawete des sustantifs); esperanto = li ci k' espere, "espereu", li ci k' a d' l' espwer, "esperant"; c' esteut l' no d' pene di l' edvinteu do lingaedje, et l' no a stî eployî pol lingaedje lu-minme)

I n' a nou lingaedje k' eploye -pw- dins les ratournaedjes dinés la: Wikt:eo:Esperanto#Tradukoj

En esperanto i n' fijhèt nén l' diferince etur /e/ eyet /ɛ/; /esperanto/ ou /ɛspɛranto/ (mins l' minme po les deus).

Bråmint di lingaedjes ont wårdè l' sicrijhaedje (esperanto) et l' prononcî sorlon leu fonolodjeye (metans, e portuguès /ˈis.pe.ˈɾɐ̃.tʊ/); do côp ça sereut l' minme e walon ( /ɛs.pɛ.rã.tɔ/ si djel tén bén).

(e francès c' est l' minme, /ɛs.pe.ʁɑ̃.to/; avou espé- paski espe- ( /ɛs.pə/ si dji n' mi trompe nén) ni shût nén l' fonolodjeye francesse)

PS: minme tot contant l' etimolodjeye: li viebe walon "esperer" : èspèrer [C9,E1,E21,E34,O4]; èspèrè [C1,C8]

Vos av råjhon Pablo, tot rwaitant ene miete mî, c' est bén mi ki m' forcoridje po rén. Disk' asteure, dji djheu espwerance, a côp seur sol modele di poirter, adon k' on dit bén esperance, come esperer. Gn a pont d' diftonke la. C' est don bén esperanto k' i fåt scrire.

Come cwè, dviser deus munutes d' on sintimint diné a tchôd, sins cachî nole esplikêye ezès motîs, pout todi siervi. On-z aprind tos les djoûs.

On n' divreut nén scrire bibiyoteke ?

Come Feller nos dit, e francès on scrît lion ki s' prononce /ljɔ̃/ (on seu pî), e walon come gn a deus pîs c' est liyon /li.jɔ̃/.

Adon biyografeye avou /bi.jɔ/ nén /bjɔ/, mins bibioteke /bi.bjɔ/ nén /bi.bi.jɔ/ ? Dins les disfondowes, on nd e voet sacwants avou on y...

li cogne "bibioteke" est pus coûte. Elle est espontanêye, notêye insi dins [C99] (Chantal Denis l' a metou, tot s' acoirdant avou Lucyin Somme, pask' i l' avént oyou insi (i n' fwaiynut pont d' noûmots).

Li mot n' esteut nén dins C100 ni dins C1.

Li pôzucion d' on shuvion (cial fr. -b(l)io-) dins l' mot doet esse aconté. Avou ça ki, ciddé, gn åreut 4 letes ki, por mi, sont måloyantes (bbliy). Dins "biyo-", c' est 4 sons bén diferins, avou prononçaedje d' on "dmey accint tonike" sol deujhinme pî: bi.'yo.gra.''feye.

Dji wådreu "bibioteke" (li pus court, li ci k' a stî foirdjî pa des bokes waloncåzantes).

Didju ! Il est ddja dins C9; dj' ô bén ki c' esteut on vî prononçaedje do cminçmint do 20inme sieke, classicmint noté insi après Nameur. Eto e rfondou pa Hendschel dins "So l' anuti" (Pris del Kiminålté Waloniye-Brussele 1995, divant ki "ces djins la" n' edåmexhe leu croejhåde disconte li rfondou).

Eyet Haust ! (E1); c' est tolminme des djins k' ont d' l' apriyesse (Pirsoul + Haust + Somme + Denis).

Les ôtes riscrijhèt l' mot francès, prononcî come a scole, såf li son [ê] => [é] a Lidje et [è] ôte pårt.

C' est des mots k' ont-st ene varyisté come çouci:

• cossoune + y + voyale (bibioteke, babyî)
• cossoune + likide + y + voyale (biblioteke)
• cossoune + likide + voyale (bibloteke)
• cossoune + i + y + voyale (bibiyoteke, babiyi)
• cossoune + i + likide + voyale (bibiloteke)
• cossoune + i + likide + y + voyale (babilier)

• voyale + y + voyale (brouyård, viyaedje, aiguiyaedje)
• voyale + likide + y + voyale (brouliård, êguilièdje)
• voyale + likide + voyale (viladje)

• i + y + cossoune (abiymint)
• i + likide + y + ë + cossoune (abilièmint, abiliumint)

• voyale + y + voyale (biyoke)
• voyale + likide + voyale (biloke)

e rfondou c' est l' pus simpe voye k' a stî tchoezeye (i gn a-st avou eto, on tins, l' idêye d' on betchfessî "lh" po rascovri tot çoula)

vola on tåvlea a rmete sol Wikipedia. Wice ? a w:likide (linwince) ?

Po shure çoucial: Uzeu_copene:Lucyin/Egurniyaedjes_2020#F. géminée, gémination

A! por mi geminée dji pinséve ki c' esteut l' minme etimolodjeye ki djermale (motoit bén pa-z acmaxhaedje avou l' castiyan gemelo(s) (djermale). Ça fwait ki, li walonijhaedje sipontané ki dj' åreut fwait c' est adjermalé (dins "i va dner" prononcî "i va N N er", les deus "N" serént des adjermalêyès cossounes)

Dji rsént mî on mot avou l' betchete a- (adjermalêye purade ki djermalêye) pask' i gn a, po ç' fenominne la, ene idêye di "mouvmint, processus, cåze et consecwince" : ene lete/son n' est nén "djermalé" tot seu; i fåt ene relåcion etur deus letes/sons po k' i s' "adjermalexhe" ambedeus. Dj' a les pinses ki l' betchete a- convént mî po çoula.

.... ey adon, on pôreut ossu candjî adjermeler (et s' famile) -> adjermaler I gn a "decidé å 2010-02-04" dins l' DTW, mins c' est tos noûmots, fwaits avou -el- cåze di djermea; mins l' parintaedje e walon si fwait purade sol femrin, et l' vicant mot c' est djermale (et ossu bén vos avou "dermalé" k' mi co asteure avou "adjermalé" on a prin avou "a", a mode eto di macrale -> emacraler (et nén emacreler)

~~

dacoird pol dobe cawete -aler po les noûmots estô di "-eler". On l' pout mete come "ridecidé".

et vos @Reptilien.19831209BE1, vos srîz eto d' acoird po rcandjî adjermeler eviè adjermaler (a noter k' i gn a ddja djermalé)

Oyi, dji n' a rén a rdire a tot çou k' a stî diswalpé. Por mi çoula a stî bén tuzé : geminée eyet djermale çou n' est nén ttafwait l' minme etimolodjeye mins, dijhans, on près parint, avou l' minme bodje latén gem- (dobe). C' est on bon trova !

Minme risinta pol candjmint adjermeler -> adjermaler, avou l' betchete a- ki mostere bén ki deus sacwès vegnnut s' acopler. Gn a djusse li dobe cawete ki dji n'a nén comprins : si on-z a djermale et k' on nd e fé on viebe djermaler + betchete a-, adon i gn a la k' ene simpe cawete : -er. Neni ?

dj' a rcandjî adjermelé & adjermeler sol Wiccionaire; i dmeure so Wikipedia, l' atuze di linwince.

Dj' a rcandjî (et mete come "decidé") tote li famile sol DTW

Dins l' DTW : dewôr et dewôrs, çou n' est nén l' minme mot (adviebe) ?

wôrs, on calcaedje francès ? E vî francès on djheut fors, k' est l' minme mot k' nosse foû (do latén foras, foris ), pus gn a yeu on (råle) candjmint F/H e francès. Li S latén a stî wårdé e francès mins nén e walon (ni e-n itålyin, espagnol, portuguès, roumin, evnd), adon si s' faleut forcoridjî, çou n' est nén diwôr k' i fåreut scrire ?

oyi, dji scrî sins l' S w:Wôr_des_rays_(binde_di_tchanteus)

=> d(i)wôr = diwôr / dwôr (sipotchåve voyale ordinaire)

disfondowed:

• woûr(s) => Woûrs dès Rayes

• dôr(s) => dôr d' ansine = bigåd (payis d' Simwès)

Li mot n' egzistêye (estô di "foû" ki sol Coûtchant walon et l' payis di Smwès.

I m' shonne ki "dewôr" (calcaedje nén spotchåve do fr "dehors") est bén pus corant k' ene sipotchåve. (et "wôr" est on calcaedje di "hors", nén ene disfondowe di "dewôr")

Li calcaedje del ratourneure "des dehors" (l' aparince) pôreut motoit wårder l' pluriyal ? (on djonne ome ki n' a pont d' dewôrs)

a nozôtes di decider. Si vos av kékes tins d' libe, vos, Pablo, on dvreut fé on ptit raploû rfondeus (éndjolike). On a sorlevé mo des kesses avou l' Djulén ces tins cial (sovint rmetowes so Berdalaedjes). Dj' a-st assez bén do tins pol moumint. Aviè 9 eures al nute.

Oyi, dji pôreu esse la po 9 eures (såf les mårdis); mins i fåreut decider d' ene date sacwants djoûs a l' avance; dji n' riwaite nén les messaedjes tos les djoûs asteure...

Metans li djudi ki vént a 9 eures di Walonreye (ECG +2) = 8 eures did ci (ECG + 1); dji saye di n' pont awè d' ovraedje å lon, mins sins waeranteye a 100 åcint. Wice berdelrè-t on ?

I va pol djudi dabôrd.

Pol plaece... dji vén d' m' abaiti ki dj' a leyî m' sierveu jabber ene miete abandné, do côp l' acertineure ni va nén; djel pout rimete d' adrame, mins dji n' sai nén si ça sereut fwait a tins.

D' èn ôte costé... ça pôreut eto esse bén di s' poleur djåzer, asteure c' est nén si målåjhey çoula.

Dji dmandrè si dj' pou fé ene videyo conferince avou l' usteye di mi ovraedje (i m' fåreut les emiles po-z evoyî des priyaedjes, vos m' les ploz dner avou on messaedje privé sol forom berdelaedjes

Dj' a sayî lanawaire ene videyocoferince, å maisse raploû del bressene da Djan Cayron. Por mi, si on m' avoye ene hårdêye pa emile, et k' i gn a djusse a clitchî dsu, ça m' va.

C' est çoula.

Finålmint on n' a nén cåzé d' "dewôr"...

Sol DTW i gn a:

• dèwôrs [C1,O2];
• dèwoûrs [O3];
• dèwoûr [O4]
• dèôrs [C1];
• d'ôⁿrs [C65];
• dôrs [G152,S117];
• daur [G152,S117];
• doûr [G152,S117]

I n' a nou spotchaedje (ki dvreut dner des copes dewôr/dwôr, ou dewôr/dôr), mins on rmagnaedje di voyale, a des plaeces k' i gn a (C65 et S117).

C' est come awijhî / awjhî ; c' est nén on spotchaedje (li voyale k' est la ou nén, sorlon l' cotoû fonetike del fråze, ene piceure bén walone, come dins "li scole / ene sicole"), mins des prononçaedjes diferins a des plaeces k' i gn a. E rfondou on a wårdé ene seule cogne (awijhî); adon l' minme lodjike sereut di prinde "dewôr" (tot sepant k' i gn a ossu "d(i)foû" (sipotchåve, lu) ki pout esse eployî el plaece)

iva por mi. Vloz rfé ene videyocoferince ouy al nute ?

(po @Reptilien.19831209BE1 eto) Dj' a ene miete corwaitî a ces familes di viebes la; dj' a metou les racsegnes so berdelaedjes.

dji sereut-st adon po rfonde :

• avou -fil- tos les viebes (et famile) a vey avou des fyis (et on î pôreut raloyî li famile, dedja metowe avou -fil- des sinsis "shure, cori rade" (filer, filateure, defilé), ki motoit bén sont-st etimolodjicmint raloyîs eto)
• mins -afil- po les sins a vey avou do taeyant (a noter e castiyan l' fyi po keuze a divnou "hilo" (candjmint f->h) mins l' mot pol taeyant a dmoré "filo")
• eyet -fiy- po les sins a vey avou l' fiyate.
• (i gn a co ene famile avou fyi-, a vey avou "fi" (efant d' on parint) : afiyî = a + fi + -yî : fé divni vosse fi (adopter), ou divni l' fi di (fr: affilier); fiyåsse, fiyoû. (on pôreut eto fé fiyå(le) s' i gn aveut mezåjhe di tradure li fr:"filial")

Loukîz so Berdelaedjes & sol DTW.

=> fi = fi d' metå => so les fis: so Etrernete; foû des fis = disraloyî, sins raloyaedje.

=> filé = filé d' linne, filé d' l' Aviedje (pårticipe erirece di "filer", ALW 8 p. 346) => èn sawè taper filé.

=> fiyî 1 (fiyî#Etimolodjeye_1) => filer (1. del linne; 2 aler rade); fåfiler; disfåfiler; filasse; efiler; efilant; efilanti (rinde efilant; Transene: ''afianti in piket'').

=> fiyî#Etimolodjeye_2 => fiyî, si rafiyî, si dmesfiyî / dimefiyî / dismefiyî /fiyate / fiyåve

ça fwait ki: dacoird avou l' atåvla Pablo

eto pol troejhinme parintaedje: fi, afiyî, fiyoû, fiyåsse + fiyå (on pout fé l' noûmot asteure); amour fiyå; + fiyåcion [filiation].

Dji n' so nén po-z aveur "fiyî 1" tot seu, avou des -filer po tos ls ôtes viebes, c' est vormint l' minme viebe avou des betchetes diferinnes.

Pol dispårtaedje "f(y)i/filé", sorlon ki ça soeye di metå ou nén... vos estoz seur k' ene sifwaite diferince egzistêye ?

Li diferince ki dji fjheu esteut po "fyi", ene sacwè d' bén defini, avou deus dbouts, et ki tént bén eshonne (come ene mo tene coide); eneviè "filé" ene sacwè ki n' a motoit nén des boirds bén definis, ki pout esse eto pa des côps ene miete glumiante : cwand on glete, on pout fé des filés, nén des fyis.

Asteure, c' est insi ki dj' eployive les deus mots, dji n' so motoit nén djusse avou ça; mins i m' shonne k' i fåreut rcweri ene miete di pus po saveur cwè.

po "filé" :

• C8 dene deus definijhas: 1. fyi a keuze, 2. pitite mimbrane pa dzo l' linwe
• O4 end a cwate: 1. fyi a keuze, 2. "fr:filandre" (avou "filé d' l' Aviedje" come egzimpe), 3. eto li filé del linwe
• E1 (filèt), pont d' definixha, mins des egzimpes: "côper l' ~ a èn efant" (côper l' coirdea dabôrd?); "on ptit ~ d' vinaigue"; "~ (ou fi) d' aviedje"; "ene tchår a ~s" (ene tchår filandreuse); "ni tni k' a on ~"; "esse metou sos ses cwate ~s" (esse foirt bén moussî); po "fi" il est defini come "fr:fil"; eyet les egzimpes c' est des fyis a keuze, ou d' metå; mins nol egzimpe ki rascovere li sinse ki dji rsint po "filé".

I fåreut vey po O0 (filèt, filét) çou k' ça dit.

Mins c' est aler ene miete trop abeye ki d' dire ki ça sereut ene diferince etur cozaedje eyet fyi d' metå. Cisse diferince egzistêye e castiyan ("hilo" eneviè "alambre"); et motoit bén en arabe marokin?; mins dji nel rissint nén e walon (nerén l' trover dins on motî), dismetant ki dji rsint ene diferince purade etur des fyis "fabrikés" (ki ça soeye po keuze ou po l' electricité), et des filés "naturels" (fwait pa les araegnes, les clouctês, pa on spès likide, dins l' coir)

> fiyî, si rafiyî, si dmesfiyî / dimefiyî / dismefiyî /fiyate / fiyåve ça fwait ki: dacoird avou l' atåvla Pablo

"confiyî" eto (el plaece di "confyî") ? avou tote si famile (confiyance, confiyant)

Et po "defyî" / "disfiyî"... rimete tot dins "disfiyî" ?

(sol DTW, vos ploz cweri « (con|dis|de)f(i[aeouâåêéèû]|y[iî]|iy)% » po ls aveur totes. (et i gn a on « disfiadje [C1] » ki dji m' dimande kimint el fåreut scrire...)

dj' a bén bouté so les candjmints e DTW (fi & filé) et sol Wiccionaire (fyi, fiyî). I dmeure a rindjî, inte "fi" et "filé" (& "filet"):

• fi do bwès (nozôtes: fil du bwès)
• filet del linwe (come on ptit filé) /filé del linwe
• on filé / fi d' djåspinaedje (sudjet)
• on vere di gote; l' estance d' esse so

Sol DTW: rimete eshonne: 794, 16889, 6173

> Sol DTW: rimete eshonne

nén co! ôtrumint c' est foirt målåjhey del disfé. I s' fåt mete d' acoird d' aprume.

O0 mete a filèt / filét çou ki respond a filé asteure (et a fyi divant). li T vént di l' omonimeye filè (p. er. li pus corant) et filet.

fyi, c' esteut on mot basti (i n' egzistêye nén dins les disfondowes) po rascovri tos les pårticipes erireces ki l' viebe esteut rfondou "fiyî", et li simpe "fi", veyanmint ki Lidje n' a nén l' sinse di "filé" = pårticipe erirece. Come on rfond asteure li viebe avou "filer", n' si djustifeye pus. Li spårdaedjes des disfondowes avou -y- est stroet.

Oyi, on est a pô près d' acoird:

• filé, pårticipe erirece, po des sacwès natureles (ça fwait: ki polèt awè des barbôjhes [irrégularités].
• "fi", svierba avou fondaedje do "l" po des sacwès årtificieles, bén lisses, u po des calcaedjes do francès => fi d' årca, fi d' ronxhe, fi d' cérudjeye, fi d' telefone + imådjreçmint: fi d' berdelaedje, esse so les fis (do telefone), fi-z e-n aweye [de fil en aiguille] (calcaedje, et muzike del ratourneure).

I m' dimeure:

• li fi / filé do bwès: s' i gn a ON motî ki mete "filé", djel prind; e-n atindant: fi do bwès (motoit on mot tecnike di fwestî calké do francès).
• filé / flet del linwe: come c' est ene sacwè k' est lådje (ådvins), metans l' come "filet" (come on filet d' pexhe).

Gn a l' årtike 794 do DTW (• 1. verre de genièvre. il aveut rlopé sacwants gris ---. • 2. ivresse très légère. il aveut s' --- (ou ès pitit ---). C' est motoit l' imådje do vudaedje d' on ptit filet d' gote dins l' vere. Dju n' î toutche nén pol moumint. Po R1689, dj' a dmandé les fitchîs .mmo a Tiri Dumont (dji n' les trovéve nén). Dj' a s' response dins m' boesse. Dji louke a ça dmwin.

Dji voe k' l' inglès a-st eto 2 mots: thread (linne => filé) <> wire (fier => fi); nonna l' arabe marokin, c' est l' minme mot, apus k' po le fis d' nilon des canapexhes (ki dj' eploye eto e l' cérudjeye pol pea, ca c' est 10 côps meyeumartchî).

"f(y)i do bwès" : dji n' kinoxhe nén l' mot; cwè çki ça vout dire ?

"filé del linwe:" neni c' est nén lådje, c' est l' pitit fyi ki ataeche li linwe pa dzo (e castiyan on l' lome "frenillo" (piti frén); on voet des imådjes si on cwir "frenillo lingual" so Google). E castiyan on eploye eto "frenillo" po des sfwaits ki loyént les lepes al djincive, eyet l' prepuce å gland; dji n' sai nén e walon si c' est l' minme mot.

fi do bwès : w:fr:fil du bois ?

« s' i gn a ON motî ki mete "filé", djel prind »

Çou n' est nén on motî, mins divins l' Enquêtes du Musée de la vie wallonne, volumes 5-6, page 305, on pout lére « On suit le fil du bois : filèt dè bwès » ; et divins l' volume 4 : on lét : [aller, poncer] « contrairement au fil du bois, conte lu filèt, ou foû filèt (Jalhay) ».

Dji pinséve ki "fyi" aveut stî fwait sol minme modele ki "lyi", po rascovri des prononçaedjes i/î. Dj' ô bén, on scrijhaedje po "fi, fil, fî"; et rén a vey avou "filé" et ses disfondowes.

Si c' esteut on pårticipe, c' esteut on mwaijhe tchuze, i n' a nol ôte pårticipe ki finixhe avou "-yi".

Mi dji sereut po wårder li scrijhaedje "fyi" po "fi, fil, fî (G206 li dene)", a costé d' "filé", èn ôte mot.

Wårder "fyi" ça vout dire k' i n' a rén a candjî (et c' est on mot ki rvént foirt sovint, pa les ratourneures "so les fyis" ou "fyi d' berdelaedje"; so des waibes k' i gn a, dins les ratournaedjes e walon d' Linux, et å dvins di bråmint di Rantoele gazetes dispu des razans.

Mins s' i faleut l' ricandjî, ça dvreut esse po "fi" ("filé", cor on côp, c' est èn ôte mot, e 2 sillabes, dismetant ki "fyi" n' end a k' ene). Di fwait, come po "corti", "teri",... des mots walons ki finixhèt avou "-i" ki leu sour e francès finixh avou "-il".

(èn ôte advintaedje di nel nén candjî, c' est d' poleur fé l' diferince avou "fi" (efant måye d' ene cope di parints, femrin "feye"))

PS: po l'inglès thread/wire, c' est co ene miete diferin, "wire" c' est ene sacwè k' a stî toirtcheye, et ça n' vout nén dire fyi/filé mins "cåbe" (ki, tot come e francès "câble", c' est des fyis toirtchîs eshonne, po-z amidrer l' rezistince al traccion, eyet l' rinde pus seur (s' i gn k' on fyi ou deus ki sketèt, li cåbe lu tént todi).

Pa côps c' est ene boune idêye di cweri on mot dins Google-imådjes, po vey çou k' ça rprezinte dins on lingaedje diné. Si vos cweroz "wire", "câble" eyet "alambre", vos voeroz ki c' est nén l' minme do tot. Di fwait, "alambre" n' est måy eployî po les fyis electrikes, mins "cable"; ca èn "alambre" est todi plin, on filé d' on seu boket, et måy on toirtchaedje di sacwants fyis (adon ki les prumîs fyis electrikes estént des toirtchaedjes... pus asteure, mins les mots ont dmoré)

Mi dji vos shû... si djel tén bén, gn a pus ki 3 ptitès sacwès a s' mete d' acoird :

• fyi u fi
• fi u filé do bwès
• filé u filet del linwe

c' est ça ?

Asteure ki dj' a veyou s' sinse, oyi, "filé do bwès" va bén (mins on pout eto wåder "f(y)i do bwès" come sinonime, la k' c' est foirt corant (parey po "f(y)is/filés d' l' aviedje")

Pol linwe c' est bén l' minme mot ki "filé" mi shonne-t i. "filet" c' est ds ôtes mots (end a 3 (motoit bén tos les troes copyîs do francès): 1. on mot d' mangonreye (gros boket d' tchår); 2. usteye po-z atraper des pexhones; 3. on djet d' ene plante (a moens ki ç' dierin ça n' soeye co "filé" ?)

Après, pol sicrijhaedje, "fyi" ou "fi", dj' a dit l' minme, dji n' voe nén d' foite råjhon del candjî (il a bén dmoré come çoula disk' asteure).

ça fwait, tot conté tot rabatou:

• wårder "fyi" pask' il est ddja foirt sipårdou po: "so les fyis"; "fyi d' berdelaedje" (nonna, i n' est nén so G206, si dj' l' a metou, c' esteut ene flotche: on passe di a) des disfondowes avou fil- a: b) les cognes avou -y-: f(i)yé, -è (sinteze ki dene djusse 3 rapoirtêyès "reyalizcions": fyé (Libin) (c' est po ça ki djel veyeu voltî !), fiyè (Welin et Sint-Houbert); did la, dji fjha on viebe avou l' cawete -î (fiyî), ki m' shonnéve lodjike po rfonde mi "fiyer" come mi "criyer" (criyî), mins ki n' est nén acertiné (mins k' esteut pus lon do francès ki "filer". Dji l' a rsaetchî evoye do Wiccionaire.
• filé do bwès; filé del linwe.
• + filés dins ene coriante tchå (<> filet k' est l' pus tinre des tchås)

Va-t i ?

Cwand vos djhoz « wårder "fyi" » c' est bén tos les sinses (fyi a keuze, fyi d' årca, fyi do bwès, fyi d' berdelaedje, so les fyis) ?

Ca c' est l' minme mot; soeye-t i on l' sicrît "fyi", soeye-t i "fi", mins nén wårder les deus (dji dmande pask' i gn a deus årtikes diferins sol wiccionaire asteure)

nonna, mi idêye, c' esteut di wårder "fyi" come noûmot djusse po les 2 sinses k' on shuvou si askepiaedje (so les fyis; fyi d' berdelaedje); mins si vos vloz, on l' pout mete come sinonime des 2 ôtes sinses. Come ça on n' a rén a rcoridjî.

A nozôtes di decider:

• soeye-t i "fyi" po les 2 noveas sinses, askepyîs come li mot lu-minme inte 1997 & 2020;
• soeye-t i po ces 2sinses la + tos les sinses di "fi" (di metå u d' plastike) et d' filé (tressî, naturel).

Vôtez cial, vos Pablo & Reptilyin, et l' mete (r)acertiné sol DTW (fyi l' esteut ddja); et rimete eshonne les deus (u troes) årtikes "filé".

Por mi c' est l' minme mot, i gn a djusse a decider kimint l' sicrire e rfondou, "fi" ou "fyi". C' est insi k' del a todi eployî ("fyi" come rifondowe di "fi"; "filé" come rifondowe di "filé, filè")

adon, on lait tchaire "fyi", nén acertiné, et dire "so les fis" & "on fi d' berdelaedje" (veyanmint k' on n' a måy tuzé a scrire "on fyi d' ronxhes, on fyi d' fier, on fyi d' årca".

A siya, mi dj' a tofer sicrît insi; et c' esteut eto insi (fyi d' årca) dins R9...

Bon, dj' a rcandjî dins R9 et R10; et cial sol wiccionaire (i dmeure co a coridjî so les pådjes; et dji frè al fén del samwinne ene nouve modêye des coridjreces)

Et po "fiyasse" ?

Po k' on n' a nén prins li "y" dins l' bodje, i nos fåt bén prinde li "l" => filasse; + filassieus [filandreux]; dji croe k' c' est des mots ki rivnént dins l' ovraedje del tchene, mins nén dins S0 ni S117. Motoit sinonime di "tchenveuse", mins i m' fåt rwaitî (papî da Pire Otdjåke sol tchene).

Dins l' DTW i gn a-st on viebe "efure"; dji pinse ki c' est vos ki l' avoz radjouté.

Dj' aveut ddja trové "fure" (=fr:fuir) (nén dins on motî, djusse on côp dins on tecse); adon "efure" po les sinses fr:enfuir = s'endaler, fure å lon, ça va foirt bén.

Mins l' ôte sinse, di fé vni foû, di disboirder, ça ireut mî avou "afure" (betchete a- di "metaedje a fé").

Adon dj' atåvele di dispårti:

• efure (cwite al mete a pårt sins disfondowes; sait-st on måy on ndè trouvrè ene dins des vîs motîs) : pol sinse di fure å lon.
• afure : po les sinses di disboirder, di mostrer s' raedje.

Pol codjowaedje, dj' aveu ddja metou "fure" sol codjowoe, come çoucial : A=C=fujh,B=fû (come "lure, produre, kidure, instrure" dabôrd).

Li codjowaedje ki vos dnez po afoure shût l' ci di boure, moure.

tos ces viebes la del 5inme troke ki finixhèt avou C-V-re si codjowèt a pô près parey; c' est l' sititcheye cossoune ki candje; vocial po les cis avou -eure/-ure/-oure:

• -ure : dji ...-û, nos ...-uvans

aporçure, shure, riçure (=> son "s" + -ure )

• -ure ; dji ...-û, nos ...-ujhans

kidure, produre, distrure, ridure, lure, instrure (sons "d", "tr", "l" + -ure)

• -eure : dji ...-eu, nos ...-oyans

scheure, keure ( => son "k" + eure )

• -oure : ...oû, ....-ovant

ploure (=> son "l" + -oure)

• -oure : dji ...oû, nos ...-olans

boure, moure (=> sons "b", "m" (leprins) + -oure)

dji m' abaiti k' i n' a nén dins ces-la di son "dintåle + -(o)ure"; ça sereut bén ne famile da lu ? (come "ploure")

a, siya, i gn a motoit onk... si on louke a "vey" come "voere" : ( dintåle + -eure ); li codjowaedje di vey eploye y come sititcheye cossoune (dji voe, nos veyans)

fure : dji fû, nos fuyans, ki dj' fûxhe (A=fuy,B=fû,C=fûxh) dabôrd ? (c' est pol bodje C ki dji n' sai nén trop; dj' a metou fûxh- po shure vosse « k' il afoûche »

(dji vola vey dins l' Beschrelle e francès po "fuir", po m' fé ene idêye, mins dji nel ritrouve nén)