croxhî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje vî francike « krostjan* » ‎(« craker »), pal voye do vî francès « croissir ».

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /kʀɔ.ˈhiː/ /kʀa.ˈhiː/ /kʀɔ.ˈʃi/ (betchfessî xh)
  - (pa rfrancijhaedje) /kʁɔ.ˈi/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /kʀɔ.ˈʃiː/
Ricepeures : cro·xhî

Viebe

croxhî (2^inme troke) (codjowaedje) (viebe å coplemint)

coixhî et broyî avou ses gros dints, et k' ça s' ôt bén.
- I rshonnèt les gades,
  Todi so leus pates ;
  Li nez å vint po vey
  S' i n' a rén a croxhî. — J. Jos Velez, "Sav' bin çou qu' c' èst qu'on Prussien ?" (1817) (fråze rifondowe).
- A plins dints, i croxhèt les pemes k' il ont si bon do fé brôtchî (L. Loiseau).
(viebe å coplemint) (pus stroetmint) tot djåzant di djaeyes, di noejhes.
- Mi locataire e-st èn etike
  Ki n' s' abaxhe nén po troes patårs.
  Sayans di lyi ratchter ses djaeyes :
  Ele divèt esse bounes a croxhî. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Les roies", p.11 (fråze rifondowe).
- Vinoz mi ptite gueugueuye di souke
  Avou mi les coyî,
  Sins cwè, li spirou ki les louke
  Elzès vénrè croxhî ! — Louis Lagauche, "Les belès-eures" (1928), p. 65 (fråze rifondowe).
Loukîz a : groujhî, crostyî.

F. croquer.

on dene des djaeyes a croxhî azès cis ki n' ont pupont d' dints dijhêye cwand ene sakî a ene sacwè ki n' s' endè sait siervi, dabôrd k' èn ôte el vôrent bén aveur mins n' el sait atchter.
fé on brut come s' on coixhive ene sacwè avou ses dints.
- A tchaeke pas, li ptite pelake di nive croxhe et djemtêye, elle est todi presse a s' toirtchî s' pî, a tchaire a djnos, cobén — Auguste Laloux (fråze rifondowe).
- Rade, il ont gripé d’ssus po lî r’cèper sès cohes,
  èt lès hèpes ataquèt. Li crèstê si påhûle
  si rimplih d’on grand brut. On ôt crohî lès bwès
  qui s’frohèt lot toumant so lès bouhons spatés. — Henri Simon.
F. craquer.
(pus stroetmint) tot djåzant del nive dizo les pîs.
- Les åbes, tot l' veyant, vni, n' ont pus l' air si froûleus ;
  Et, miråke ! Plicploc, on-zôt ene sacwè ki froxhe
  Pwis des coxhetes toumèt sol tere tote blanke, ki croxhe
  Dizo les pîs del feme, trîmant po s' fé do feu. — Louis Lagauche, "L' inmant", Doûce sovnance, (1947), p. 91 (fråze rifondowe).
(pus lådjmint) casser (on mimbe).
F. casser, briser, fracturer.
(imådjreçmint)croxhî on lingaedje: el cåzer comifåt, avou l' accint do payis.
- C' est co des cis ki croxhèt l' walon.
- Mågré leus tites et leu nôblesse, i sepént prinde li veye do bon costé et croxhî patwès a l' ocåzion. — Joseph Mignolet, "Li walon å payîs di Lîdje" (1938), p.30 (fråze rifondowe).
F. parler couramment.
(viebe å prono)
- Li pôve feme a stou bén malåde, - si malåde ki Bâtisse s’ a tot croxhî a saetchî l’ tcherete por leye et por lu, et k’ i n’ tént pus so ses pates, et ki l’ pere, tot dhåmoné, a dvou boere po deus, et k’ c’ e-st ene mizere ! — Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.15 (fråze rifondowe).

Ratourneures

diner des djaeyes cwand on n’ les sait pus croxhî

Ortografeyes

Divant 1900 :

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

croxhî : R9 ^(lére), R10 ^(lére), R13

Addjectif

| croxhî, croxheye [addj., purade padvant) broyî. Il esteut la, retrôclé dins ene pitite coine del såle d' atinte, ascropou al tere, ene djambe riployeye k' i s' racrapotéve dissu, et l' ôte sitindowe, croxheye å mitan do moustea, tote plinne di sonk. — Lucyin Mahin.

F. brisé, cassé
croxhî cour

onk k' a stî evoye å diåle pa s' kimere. F. cœur brisé.

Parintaedje

(minme sourdant etimolodjike)

croker, croké, croke

Mots d’ aplacaedje