Savoz çou k' c' est on schineu ? Onk ki schene do bos ?
Sujet sur Uzeu copene:Lucyin
I gn a-st avou on clintcha, å cmince do motî R11, a radjouter tot l' parintaedje des cawetes possibes (-aedje, -eu, -resse, ...); minme po des mots waire (ou måy) eployîs.
C' est l' cas di "schineu"; si on cwirt sol daegntoele on nel trouve nole pårt.
C' est l' veur ki, s' i gn a-st on viebe "schiner", on pout fé on derivé "schineu" ki sereut compris come "onk ki fwait l' accion di schiner". Mins, d' èn ôte costé, on motî ça n' divreut nén esse on ramexhnaedje di possibilités mins di mots eployîs po do bon.
Dji pinse k' i fåreut disfacer cisse pådje la; si on djoû on scrijheu eploye li mot, soeye-t i lu tot seu dins bråmint d' tecses, soeye-t i ki d' ôtes l' eployèt eto, adon on pôreut (et on dvrè) fé ene intrêye dins les motîs.
Mins on mot ki nolu n' a måy eployî...
Come dji l' a dit po "mo-tcheråve" :
- Fåreut i mete e plaece ene politike so les noûmots
- Por mi oyi (å raeze, c' est nén çou ki s' fwait so les ôtes wiccionaires ?)
- I gn a kéke tins d' çoula, dj' aveu-st atåvlé di n' nén mete (di ç' tins la c' esteut so Motî:) ki des mots k' estént ddja eployîs pa pus d' ene djin, oubonbén k' estént ddja epladîs dispoy on moumint (dj' ô bén, nén po on mot eployî djusse on côp).
Dji direu k' on mot ki s' trouve dins R11 mins k' on n' trouve nén dins des tecses eplaidîs, ni dvreut nén esse pris sol wiccionaire.
(d' ostant pus k' i gn a co télmint d' vraiys mots, eployîs lon et lådje, ki n' sont nén co rpris)
C' est ene idêye ki m' plait foirt bén. Ni mete ki des mots k' on stî eplaidîs (so papî u sol Waibe), tot l' moens pas deus djins, eployîs dins leu sinse (nén come erdijhaedje), mi shonne råjhnåve.
Dji n' so nén disconte les noûmots, lon did la, mins si siervi do Wiccionaire po fé rexhe des noûmots ki n' ont nén stî aveuri pa l' uzaedje, c' est fé piede tot credit å pordjet. Li Wiccionaire francès a stî ataké mwins côps sol minme sudjet, avou des mots edvintés (i nd a tos les djoûs) ki n' ont stî eployî k' onk u deus côps, metans : fr:croonder.
Gn a pus k' a rashonner çou k' a stî scrît håre et hote sol sudjet et askepyî ene esbåtche, sol modêye di : fr:Wiktionnaire:Critères d’acceptabilité des entrées, avou on tchapite po les noûmots.
Fåreut discramyî les 2 sudjets:
schiner: prumî rfondaedje di çou ki dji rfondreu asteure: "chiner"; i shonne ki dj' åye apresté l' mot diviè 2003, mins dji n' a måy yeu l' tins del mete (c' esteut l' atacmint do Wikipedia). Vola çou ki dji rtrove come brouyon:
schiner, 2. vini briber ås ouxh (tot fjhant des droles di djesses avou l' vizaedje). F. mendier. vi, mendier, vi, mendier de l'argent, I vnént schiner ås ouxhs. Si ça continuwe, i fårè ki dj' våye schiner. Si pere schinéve dedja. v. briber, chiner [C1, S0, S109]; chinè [C13]
schiner, vt, colporter, vt, mendier, vt, quémander (de la nourriture, un service), Elle a co vnou schiner do boure (ramexhné pa M. Francard). Come i n' a rén po foumer, i schene do toubak a tertos (P. Defagne). rl a: briber, chiner [O0, S0]
schiner, vt, excéder, vt, ennuyer, vt, i m' vént todi schiner po aveur ene cigarete., chiner [O0]
schineu,
|schineu,
schineuse u
schinresse [o.f.n.] bribeu(se). Scran, sonkenaiwe, e schape dins ses sandales trawêyes, li xhineu saetche ses djambes tot di long del pavêye (H. Pètrez). Disfondowes: chineû, hègneû.
nm, mendiant, nm, quémandeur, C' est on schineu, il est tofer a l' bribe. v. bribeu, chineû [C13, S0, O100]
schineu, antiquaire, antiquaire, [S117]
schineu, -se, nm et f, celui, celle qui importune, loc nom, chineû [O0]
schene, nf, colportage, nm, mendicité, nf, chine1 [O0, S0]
>> aler al schene, aller quémander (de l'argent), aller solliciter (les voisins, les proches), [S0]
>> i vike avou l' schene, il vit de colportage ou de mendicité, [O0]
>> viker di schene et d' rapenes, vivre sans ressources fixes, [S0]
>> vini di schene et d' rapenes, provenir de sources suspectes, [S0]
>> as' fwait ene bone schene ?, la journée a-t elle été bonne ?, [O0]
schinaedje, nm, mendicité, nf, colportage, nm, chinâdje [O0]
schinaedje, nm, action d'excéder, nf, action d'ennuyer, nf, chinâdje [O0]
schinaye, nf, canaille, nf, mauvais sujet, nm, racaille, de la basse classe, nf, on n' hante nén voltî del schinaye , chinaye [C8, C13, O0]; chinâye [O2]
schinaye, nf, personne peu recommandable, nf, chinaye [O0]
schinaye, nf, carte de peu de valeur, nf, Ké fayé djeu ! dji n' a k' des schinayes. rl a: . chitot, chita, chinaye [O0]; chinâye [O2, O100]
schinaye, nf, menue monnaie, nf, chinaye [C13]
schinaye, nf, deuxième choix dans la fabrication des faux de Ciney, nm, v. cinresse, chinaye [C13]
schinayreye, nf, méchanceté, nf, canaillerie, nf, chinayerîye [C1, C13]
schinayreye, nf, ensemble de personnes peu recommandables, nm, c' est del schinayreye ki d' meure dins ç' dibout la, chinay'rîye [O0]; chinâyerîye [O2]
schinayreye, nf, ensemble de cartes de peu de valeur, nm, I n' a pont d' chance, i n' lyi vint k' del schinayreye. Kimint vloz prinde on djeu cwand on n' a k' del schinayreye ? (P. Defagne). rl a: schitrayreye., chinay'rîye [O0]; chinâyerîye [O2, O100]
- schiner
- chinér [O0, O100], chiner [S0, C100]; chinè [C1, C13].
On n' pout nén dire ki c' est on mot eployî pa ene seule djin !!!!!!!!!
Rifondaedje
Sol R11, ça aléve esse schiner 2. Paski djel comprindeu-st adon come onk k' aléve ås måjhones po vinde des tchenas d' schinons. Ou adon pask' i xhinéve (fé des xhinêyes) po dmander (xhineu dins l' fråze da Petrez).
C' est dins l' sinse di "bribeus ås ouxhs" ki dji l' aveu discovrou, et rtrové dipus d' on côp, dins des scrijhaedjes d' après Nameur. Mins après, dji m' a-st abaiti ki c' esteut on mot k' egsistéve eto e francès (fr:chiner, chineur). ça fwait k' dj' aveu dins l' tiesse di l' rifonde come calcaedje do francès avou ch-.
Dji vén seulmint d' aler cweri les etimolodjeyes, dins l' Wiccionaire francès, ey eto dins G217, la k' il est p. 139: aller chiner: vendre aux portes comme colporteur; chineur: colporteur =fon chineû Ch 61 (le verbe n'est pas signalé).
Divant d' aler pus lon, l' etimolodjeye ki dj' aveu sondjî (vinde des tchenas d' schinons) est ene miete astokêye pa onk des sinonimes di "briber" håyné vaila: "prinde li tchena" (L113).
Asteure, l' etimomodjeye: les 2 sourdants sont d' acoird po dire ki ça sereut MOTOIT on sbetchaedje di "s' achiner", si draener, ki vént di schene (si casser l' schene do dos). Adon, etimolodjicmint, on rtchaiyreut so ene rifondowe "schiner"; vo nos rla wice k' on-z aveut cmincî.
EYET "s' échiner" / échiné a stî rfondou avou -sch- sol DTW (21089).
MINS: sol G217, gn a èn årtike etir so "s'échiner, s'éreinter" (notule 78). Gn a k' deus grandès disfondowes: "s' èchiner & s' achiner" (pont d' H u d' SK) => on a pierdou li loyén etimolodjike avou "schene".
=> Dj' atåvele di rfonde :
- s' achiner (come sorwalonde, come dins "astaler", "afronté"), achiné (dins l' DTW, rashonner 2 intrêyes aschiner" 21089 et echiner 11417). Li disfondowe "èchiner" shonne eprontêye e francès (G217 p. 148) [avou l' idêye dirî l' tiesse, ki si ça sereut pår walon ci sereut (betchete "s-" + bodje schene) "si schiner" = s' èskiner (n' egzistêye nén) + si chiner (egzistêye, mins eto e Coûtchant walon).
- chiner, chineu, et tote li parintêye.
Dijhoz mu cwè.
Asteure, li deujhinme pont. Dji tuze do côp ås femrins do no d' adjint avou l' cawete -resse. Prindans "dansresse". Si on aplike les rîles propôzêyes (si doet trover dins deus sourdants), li mot n' a nén s' plaece dins l' Wiccionaire (i n' est dins nouk des grands motîs d' Måmdiy E212, E21, E165). Come dji l' aveu rilevé dins w:Li lire måmdiyinne, dj' a ristî vey li passaedje. C' est on boket do w:Li spér del cinse. Adon, c' est on mot pår kinoxhou. Lacobén ki dji l' a rtrové dins Sourdant:E200, paski on l' åreut dvou codåné. Oufti. La co onk k' a passé inte les gotes !!!!
Si on vout 2 surdants, i nos fårè ossu rsaetchî toplin des mots di E177 eyet E203, les cis ki n' ont nén stî rprins pa Haust. Metans: suptantif [E203]; zultan [E203], ziblene [E203], citronî [E177], cîtrou [E177], tchazube [E177].
Veyoz bén ki ci n' est nén si åjhey ki ça.
Po rivni al cawete -resse, dj' a ddja rsaetchî "chinresse", paski l' mot "chiner" ni shonne egzister ki so Nameur et Tchålerwè, et l' cawete -resse sol Hôte Årdene. Mins fåt i fé insi ????
Nén mezåjhe k' i soeye dins des motîs, mins i doet esse eployî.
Come sourdant, on motî a pus di pwès k' on roman, paski l' diccionairî k' a fwait l' ramexhnaedje a normålmint fwait l' ovraedje di verifiaedje des mots (c' est po çoula ki c' est impôrtant pol wiccionaire del fé ossu; i doet-st aveur ene fiyate ki, si on mot s' î trouve, on s' poye dire "a, oyi, si mot la dji nel cnoxhe nén, mins c' est acertiné k' il est eployî po do bon").
Si c' est on mot mot pår kinoxhou adon on l' ritrouvrè åjheymint dins des tecses, minme s' i n' est nén dins des motîs. årvierdimint, si on mot ni s' pout trover nole pårt, ni dins des motîs, ni dins des tchansons, ni des paskeyes, ni des romans, ni des årtikes di gazete,... motoit ki c' est nén on mot vormint eployî...
(notez eto ki dji n' so nén foirt tchôd po les concours di noûmots wice k' on dene des djivêyes di mots dins on lingaedje et saye di fé des noûmots. Si c' est po-z eployî l' mot, adon oyi, mins djusse po ndè fé ene ramexhnêye... s' i n' est nén epoloyî i serè rovyî et pierdou; )
Po "introdujhaedje" c' est l' cas :
- c' est on derivé "normå" et directumint comprindåve a pårti d' on viebe
- ça a stî eployî pa desu djins po moens (Johan, eyet eto mi, dit-st i l' fô, dins l' fitchî README del coridjrece :
- 2016-02-27 Pablo Saratxaga <pablo@walon.org>
(...)
- introdujhaedje di drapeas d' motlî (lecsicografikes), eployîs pa
- hunspell, po dire li sôre di mot (no, viebe, adviebe,...),
Min nerén, notez ki l' francès "introduction" a deus sinses :
- onk k' on dit e walon "adrovaedje" : dj' ô bén dner des racsegnes divant d' kimincî
- l' accion di fé moussî dvins, di radjouter dins ene nouve sacwè avou ds ôtes k' estént ddja la.
Dj' a-st eployî "introdujhaedje" avou ç' deujhinme sinse la; dji n' î åreut nén tuzé a l' eployî pol 1î (paski dj' eploye dedja "adrovaedje" po çoula)
(C' est eto l' aroke bén sovint avou les motîs classikes walfra ou franwal; i dnèt djusse on ratournaedje, sins conter ki l' mot dins l' ôte lingaedje a eto des ôtès sinses...)
Dj' a radjouté "introdure", "introduccion" et "introdujhaedje" dins l' DTW; po les definicions di "introdure" dj' a ratourné çou k' est dit po ca:introduir
Po çou k' est des noûmots des concours; l' eployaedje dins l' concours minme n' est bén seur nén on "sourdant d' eployaedje".
Eto, por mi, minme si ene seule djin eploye li mot, mins k' ele l' eploye sovint et screye bråmint (èn oteur k' a ddja eplaidî sacwants lives, on gaztî, evnd) ça pôreut aler sol wiccionaire. Ca l' "eployaedje" c' est nén seulmint li nombe di djins ki djhèt/scrijhèt on mot, mins eto l' nombe di djins ki l' lijhèt/oyèt.
oyi, po les bates di noûmots, dji l' a ddja dit ås djuris. Zels-minmes ni djåzèt ki l' francès dins les delibés, et les bateus ni scrijhèt ki rålmint leus noûmots, pask' i n' sicrijhèt pont di prôze nén racontrece (gn a djusse Djowele Spierkel ki fwait ene foice po les rmete et les fé cnoxhe). Mins, pol "prestance" do walon, c' est cwanlminme bén do fé sawè a Tibî Meyî ki ça egzistêye.
Dins l' novea live sol radon, Willy Vanderschueren kimince insi: i fåt des noûmots po djåzer di novelès sacwès. Mins disk' asteure, tos les noûmots ki dj' a trové, c' est des calcaedjes do francès. Mins come c' est on dominne måy aboirdé e walon (li fizike nawearinne), ça våt les poennes d' elzès ramexhner. Dji va fé on novea rahouca sol divêye des motîs. Si vos n' avoz nén soscrît, dji vos l' pou ofri po vos oûs d' Påke. Dijhoz mu cwè.
pol prumî pont (rifondaedje di chiner) (dji voe k' il est accepté sol DTW), ké codjowaedje ? Dins les payis ki l' mot est, gn a nou candjmint d' voyale => dji chine.
MINS dji pinse k' I FÅT ENE SEULE RîLE po les viebes avou l' dobe cawete -iner:
=> dji gruzene [Lidje: dji gruzinêye]; / dji chene [Nameur: dji chine].
- MINS dji pinse k' I FÅT ENE SEULE RîLE po les viebes avou l' dobe cawete -iner:
Mins motoit k' c' est nén l' cawste -iner, djustumint.
C' est interessant, dins l' codjowaedje Stasse, i gn a des viebes ki finixhèt avou -iner ki n' candjèt nén d' voyale; c' est des viebes la ki -in- est dins l' bodje (biner, afiner, dessiner, tressiner, ebeguiner).
"chiner" n' est nén eployî a Lidje, et do côp i n' est nén dins li codjowaedje Stasse; mins ça n' såreu esse on bodje "ch" avou ene cawete "-iner"; mins purade on bodje "chin(e)" avou ene cawete "-er" => codjowaedje come dessiner (dji dessine, nos dessinans)
A noter k' les viebes -iner do groupe 17 (pådje) da Stasse (avou mouyeye: dji gostêye) sont sovint eto des viebes ki l' fén -in- est dins l' bodje:
- assaziner (assazin + -er; et nén *assaze + -iner)
- cuziner (cuzén + -er)
- disraeciner (dis- + raecene + -er)
- edoctriner (doctrene + -er)
- emagaziner
- acertiner
...
end a tot l' minme ene pitite pougnêye ki c' est bén ene cawete -iner :
- alourdiner
- djåspiner
- droumtiner
- gotiner
- ploviner
- moziner
Vocial ene djivêye des viebes sol codjowoe (ça våt ç' ki ça våt; c' est nén complet, et i gn a motoit des flotches, mins ça dene ene idêye) des viebes del prumire troke ki finixhèt avou -iner et ki n' candjèt nén d' voyale :
- assaziner
- dessiner
- mådjiner, imådjiner, rimådjiner
- satiner
- takiner
- tressiner
- zinziner
(afiner, biner et ebeguiner n' î sont nén)
Les viebes -iner del sôre 17 di Stasse ki sont avou candjmint d' voyale sol coridjrece sont
- des viebes avou ene vraiye cawete -iner
- des viebes avou on bodje -én (ou -ene) e rfondou (eg: djårdiner, cuziner, eraeciner)
i n' a pus ki n' shuvèt nén çoula ki :
- abominer
- machiner (mins tot on tins on-z aveut rfondou "machene" purade ki "machine" => candjî a dji machine, nos machinans dabôrd?)
Et, po fini:
- MINS dji pinse k' I FÅT ENE SEULE RîLE
Neni; c' est nén nozôtes ki fijhans les rîles, ele egzistèt ddja dins l' lingaedje dispoy des siekes. I n' a måy yeu d' rîle dijhant k' tos les viebes ki finixhèt del minme manire si codjowèt parey. Les viebes del minme famile oyi (cwand on fwait on viebe tot radjoutant des betchetes a èn ôte). Pa des côps c' est djustumint on codjowaedje diferin ki permete di dispårti les sinse; come pårti (dji pårti, nos pårtixhans) eneviè pårti (dji påte, nos pårtans).
A, come schineu esteut (il î est todi) divins l' parintaedje di schiner 1 (finde), dji n' åreu måy sondjî k' i faleut lére chineu, ki lu est acertiné po seur. C' esteut don ene ôte sacwè...
A ! asteure, dji sai bén pocwè k' dji l' a "edvinté". C' est pask' il esplike li no d' plaece "Xhleumont" (schineu-mont, avou schineu = xhineu => xh'neu => xh'leu + mont. Dji louke a ça dmwin (si on a des vîs scrijhas).
Xheneumont (dé Battice)
TG4: mont aux bâtons, aux éclisses.
+ Xhénumont u Hénumont (dé Ståvleu) => no d' famile Hénoumont: mont aux bûches.
Oyi, li "u" u "eu", c' est li spotchåve voyale po raloyî les deus bokets di l' aplacaedje tîxhon (come borguimwaisse). => ci n' est nén l' cawete -eu do no d' fijheu. => rissaetchî "schineu = schinleu"
Dimwin, dji frè: schinler, schinlire, schinleu, schinlaedje, tos mots bén acertinés (w:Ene båke, 9inme shijhe).
Mon Diu todi, c' est Mouze et les vås po discramyî l' exhea des parints di "schene" (bwès findou); "chiner" / s' achiner (calkés do francès, mins vinant do minme tayon-bodje) et xhiner (ki lu, vént di "simius", séndje).
Metans, po "si (s)chiner" = aler cron, tot djåzant do fi do bwès, + (radjouté) se cambrer, se tourmenter, se déjeter (E212), c' est tot l' contråve di si schiner = si finde; ça rshonne purade a si xhiner = fé des xhinêyes, avou ene boke tote crawieuse.
MINS si schiner e cwate, lu va bén avou l' sinse di "finde".
Vou dj' ricandjî "si schiner" a "si xhiner" po "si toide", tot wårdant po "si finde" (divni des schenes, po ene role di bwès) et "si schiner e cwate" (la bén acertiné pal ratourneure francesse cåzu l' minme) ?
Mins li fi do bwès, c' est nén la, ki les bwès schinèt ?
(dj' ô bén : schiner = dispårti tot shuvant l' fi do bwès, come on direut schayî po les schayes ; å rvier di taeyî ki c' est côper sins shure li fi do bwès)
I gn a des åbes tot crawieus ki s' schinèt tot seus (tot shuvant l' fi do bwès), avou des coxhes ki s' kischåyèt (dj' end a veyou des sfwaits dimegne passé, end a e bwès d' Wixhou, ki sont tot malårdieus). Motoit k' c' est cisse sôre di ctoirdaedje la ?
Po l' saveur, i fåreut on definixha pus spepieus et nén djusse on ratournaedje e francès avou on seu mot.
nonna ! C' est si hiner = si taper sol costé. Dins E212b, hinant (qui se déjette qui se tourmente (bois) est metou flotchreçmint avou hiner 1 = schiner.
Dji n' ireu nén ossu rade conclure.
hiner c' est "taper evoye", "taper foû"; çou k' est bén pus foirt ki "se tordre (en parlant du fil du bois)".
Mins, po des bwès k' i gn a, ki s' schinèt åjheymint et naturelmint, on fi do bwès ctoirdou, provoke djustumint on schinaedje a cisse plaece la.
Por mi k' a findou toplin des bwès, si "si schiner" = "si finde", ça n' pout nén esse "si ctoide, pol fi do bwès", c' est djusse li contråve. Si ça "hene", ça n' si "schene" nén bén (dji louke après des fotos avou des pates di beyôle, u d' sapén).
I fårè co tuzer, dabôrd.