ban

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje vî francike * « ban » (lwè ki cdût a l’ moirt si on nel respectêye nén); racuzinåve avou l' vî hôt almand « ban » la ki l' sinse s’ aveut stindou a totes les lwès d’ ene metowe plaece, d’ ene sitindêye administrative, d’ on viyaedje, çou k’ on lomreut ouy ene comene.

Prononçaedje

• AFE :
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /bã/ (minme prononçaedje pattavå)
• Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif

singulî	pluriyal
ban	bans

ban omrin

1. (mot d’ l’ administråcion) (Istwere) sitindêye di kékes viyaedjes, goviernés på minme mwaisse.
   • Li ban d’ Heve.
   • C' est on papî so l' ancyin ban d' Tchivgnî, ki respond a pô près al rebanêye comene di Libråmont.
   • Dins les anêyes 1400 et des, li ban di Rdû a scoté a deus: Ridû d' on costé, Lesse et Setchri d' l' ôte — Pierre-Joseph Dosimont, dins l' pîce « Li vî Rdû » sicrîte avou Ernest Delaite (fråze rifondowe).
   • Dimegne ki vént, c' est l' fiesse e ban d' Ambleve. — Manfred Lejoly (fråze rifondowe et rarindjeye).
   • Les amateurs d' istwere savèt k' i gn a avou li ban d' Waime, li ban di Rwene, et co kékes ôtes; mins on n' trouve nén, metans, li ban d' Måmdiy. — Manfred Lejoly (fråze rifondowe et rarindjeye).
2. (pa stindaedje do sinse) teritwere d' ene comene.
   • So tot l' ban des Libins, vs avoz co shîjh sicoles di viaedje. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
   • I gn a on rapoirtaedje dins l' Chwès sol ban d' Astire. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
   • Dins l' Wikipedia, on scrît « ancyin ptit ban » po totes les comenes di dvant les rebanaedjes di 1977.
3. (pa stindaedje do sinse) les rlomêyès djins ki dmorèt si ci stindêye la.
   • Ké noice, todi ! Il avént priyî li ban et l' erî-ban, azår.

Parintaedje

• banåve
• banon
• bani
• disbaner
• ebaner
• ebané
• rebaner
• rebanaedje

Mots d’ aplacaedje

• erî-ban
• pitit ban
• Mont-l'-Ban

Mots vijhéns

• comene

Ortografeyes

Divant 1900 :

• ban : E203 ^(lére), E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• ban : E1, E21, E34, E200, S117

E rfondou walon :

• ban : R10 ^(lére)

Ratournaedjes

sitindêye di viyaedjes dizo l' minme mwaisse

• Francès : ban ^(fr), canton ^(fr), banlieue ^(fr), territoire communal ^(fr)

Etimolodjeye 2

Sitindaedje do prumî sinse, a pårti di l' idêye des lwès d' on metou payis.

Sustantif

singulî	pluriyal
ban	bans

ban omrin todi pluriyal

1. (mot d’ l’ administråcion) anonce d' on mariaedje al comene, k' esteut afitchî cwénze djoûs divant.
   • Est çk' on afitche co les bans, asteure ?
   • C' est enute les dierins bans da Meliye Aernou et Djuråd Litawe — Motî d’ Nuviè (fråze rifondowe et rarindjeye).

Parintaedje

• abaner
• abanaedje

Ratournaedjes

afitchaedje d' on mariaedje a vni

• Francès : ban ^(fr)

Etimolodjeye 3

S’ i gn åreut ene sakî ki sepreut cwè åd fwait di l’ etimolodjeye di « ban », el pout stitchî vaici.

Sustantif

singulî	pluriyal
ban	bans

ban omrin

1. (foclore) tchacaedje dins les mwins bén batous onk après l' ôte (po ene metowe djin k' a wangnî dins on djeu, ou k' on fiestixh).
   • C' est Noyé k' a yeu l' feve (å djoû des Rwès); on ban por lu !
   • Djule a bén tchanté å banket, on lyi a batou on ban — Motî del Lovire (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

criyaedje di djoye

• Francès : suite d'applaudissements rythmés (nén ratournåve direk e francès)

Omofoneye

• banc