åwe

Loukîz eto : awè, âwe.

Walon (Rifondou)

**Dobès rfondowes**
åwe		oye

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « auca » (minme sinse).

Prononçaedje

(åwe et oye)

AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɔːw/ /aːw/ /oːj/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɔːw/
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif

singulî	pluriyal
åwe	åwes

åwe femrin

(oujhea) gros spès oujhea d’ poli avou les pates epåmêyes, on longou cô et on gros foirt betch.
såvadje oujhea, did dou ki l’ sôre di cinse provént.
- Cwand les åwes erpassèt, c’ est sene di bon tins. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).

Des åwes.

Ratournaedjes

criyî come des åwes
bôrer u edjaver les åwes : les sognî d’ foice, tot lzî stitchant l’ amagnî dins l’ djavea.
djeû d’ l’ åwe : djeu d’ sôcieté, avou deus dés k’ on tape po vey cobén d’ cwårés k’ on pout avancî en ene sôre di pavêye di 90 cwårés, avou des rcompinses (on zopele pus lon) u des wadjaedjes (on dmeure aroké).
roter come ene åwe : roter tot hinant les pîs ådfou, come on gros bourlouf.
c’ est co onk po-z aler e paradis des åwes : c’ est on fén biesse, on boirgnasse.
(nén piké des viers) ele sintrè vite a s’ cou come les åwes vessèt : tot djåzant d’ ene crapåde ki va divnou feme: elle årè co bénrade håsse d’ aprinde a djouwer åzès djeus d’ l’ amour.
oû d’ åwe : oû d’ bwès k’ on stitche dins ene tchåsse po l’ tinkyî, sol tins k’ on l’ rasserceye.
pate d’ åwe : ?
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.
djetreye u tape a l’ åwe : djeu d’ dicåce did dinltins, disfindou pal Soce di Proteccion des Biesses diviè 1910, wice k’ on djetéve ene haminde (on djetéve u on tapéve u on hinéve a l’ åwe) eviè des åwes pindowes après ene rowe (ene rowe d’ åwes) po lzî côper l’ cô, et wangnî li biesse po fé fricasse ; did la les ratourneures :
1. pinde a l’ åwe :
  1. pinde et berlondjî, tot cåzant d’ ene d’ ene coxhe, d’ on pwès pindou après ene coide k’ est cåzu scotêye (come ene åwe k’ a cåzu l’ cô côpé, mins ki tént co, e djeu del djetreye a l'åwe) F. ne plus tenir qu’ à un fil.
    - Li bele båshele k' i tneut disconte si stoumak aveut l' air si disfwaite ; si tiesse, ki pindeut a l' åwe, end aléve hinkeplink, come li cene d' ene moite. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.10-11 (fråze rifondowe).
  2. (imådjreçmint) esse al moirt. Franwal: ahåyant po: "avoir du plomb dans l’aile; être sur le fil du rasoir".
2. dji t’ va cråwer a l’ åwe : dji t’ va maker d’ on plin côp.
3. fé l’ rowe d’ åwe : fé on poirî sol costé, so ses mwins; F. culbute latérale.
pinde a l’ åwe
- Li bouneur est bén pô d' tchoi : i pind a l' åwe — Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 52 (fråze rifondowe).