coixhe

Cisse pådje ci do Wiccionaire n’ est co k’ ene esbåtche.
Si vos avoz des cnoxhances sol sudjet, vos nos ploz aidî tot rtchôcant des dnêyes so l’ årtike : clitchîz sol boton « candjî » po radjouter des infôrmåcions.

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

sivierba di "coixhî".

Addjectif

coixhe omrin et femrin

ki fwait må cwand on tchôke dissu, tot djåzant d'ene coixheure.
- Dji n' a pus må, mins l' plaece est co si coixhe ki dj' nel oize djonde (Motî d' Andene).
F. sensible, douloureux, tendre, excorié.
k' on n' sint pus, tot djåzant d' ene pårteye do coir k' a foirci, k' a stî å froed.
- Dj' a les doets tot coixhes d' aveur ovré al cizete — Motî d’ Vervî (fråze rifondowe).
- Dj' a l' pea d' mes pîs k' est coixhe d' aveur trop roté — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
- A magnî de surès pemes, on-z a l' boke tote coixhe.
- Il a s' vizaedje coixhe d' aveur rôlé a moto sins casse. .
- Dj' a l' betchete del narene si coixhe — Motî Forir (fråze rifondowe).
F. fatigué, endolori.
k' a må pattavå, ki cove todi åk, k' est rade malåde, ki s' dit todi flåwe.
- Por mi, dj' va awè l' gripe : dji m' sin tot coixhe — Motî del Fagne et del Tieraxhe (fråze rifondowe).
- L' efant cove ene maladeye : il a l' coir tot coixhe.
- C' est ç' djoû la k' elle a comprins k' on pleut esse coixhe ådla et leyî croere ås ôtes k' on est l' pus foirt des tchinnes — Lucien Somme (fråze rifondowe).
On dit eto: fayé, saké, cacame.

F. souffreteux, maladif, douillet, paresseux.
ki n' sait edurer on må.
- End a ki sont coixhe: ossu waire k' on les djond, c' est les moudri, k' on fwait — Chantal Denis (fråze rifondowe).
- Les deux waxheas, ses måleurs di bele feme ki ride, li fjhént divni pus coixhe, pus mierseule, pus resserêye ki todi — Émile Lempereur (fråze rifondowe).
F. douillet, sensible, tendre.
poenneus(e), k' a sogne, k' est todi malåde.
- Elle est si coixhe k' ele fwait poenne a vey.
- Et l' cour tot coixhe d' aveur pawou,
  I breya « Mame! » mins les coxhisses
  Respondît : « Mååme! » d' ene vwès d' båbou !
  — Louis Lagauche, "Li ptit hierdî" (1926), p. 87 (fråze rifondowe).
F. inquiet, chétif.
hagnant, tot djåzant do tins froed et setch), deur, graevleus, tot djåzant di mwins k' ont bråmint bouté.
- On coixhe tins.
- I fwait coixhe, ouy.
- Ci n' est pus des mwins d' efant : ses paletes sont coixhes, d' on costé et d' l' ôte — Chantal Denis (fråze rifondowe).
F. mordant, âpre, dur, rugueux.
ki s' måvele rade.
- Vs estoz bén coixhe ådjourdu, shonne-t i : on n' a rén a vos dire — Motî del Fagne et del Tieraxhe (fråze rifondowe).
- Ci n' esteut k' èn estené, roubiesse et coixhe (M. Delbouille).
Loukîz a : cwagne.

F. susceptible, irritable, vexé, égoïste, rétif, grincheux, ombrageus,.
ki n' vout nén k' on l' aduze, tot djåzant d' ene feme.
- Cristele esteut ene comere foirt coixhe, foirt timide; li tchîf aveut stî ene miete trop lon avou ses mwins — Chantal Denis (fråze rifondowe).
F. sainte nitouche, châtouilleuse, timide.

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

coixhe : R10 ^(lére), R13

Sustantif

coixhe femrin

parfond taeyaedje dins l' pea, dins on bwès.
- D' on côp d' cougneye, dji m' a fwait ene fameuse coixhe (Motî d' Perwé)
F. encoche, entaille, coupure, blessure.
banc do creuzeu ås shabots (avou on parfond taeyaedje å mitan).
F. établi.