Aller au contenu

dai

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Gayel po "oyi", come li walès « do », gayelike escôswès « tha », irlandès «  », roumin « da », vî grek « δή » rûsse « да ».

Prononçaedje

[candjî]

Mot-usteye

[candjî]

dai (nén candjåve)

  1. d' ene foirt claire manire.
    • I n’ estént nén contints, dai, la k’ dji mete mi bleu-bijhe ! Dj’ a si bén oyou l’ côp d’ sounete ! … Sortot Kinåve avou s’ fameus surlet ki n’ a co djamåy polou cori tot côp k’ dj’ a tapé m’ bleu… Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.9 (fråze rifondowe).
    • Et so çoula, Colasse
      Tchessa foû di s' coujhene li djalot marlatcha,
      K' aveut raetchî l' pwezon ki dveut, dai, ç' moumint la
      Evilmer po lontins l' veye do vî rapace ! Louis Lagauche, "Mayon" (1923), p. 29 (fråze rifondowe).
    • C' est çou ki lyi fåt, dai, cwand on è djåze, i glete— Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
    • Dj' a stou la, dai Motî Haust (fråze rifondowe).
    • —Nos n' vis såréns emoenner a Lidje avou vosse sipiyêye djambe, Aniouchka
      —Çoula m' fwait si må, dai. Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 29 (fråze rifondowe).
  2. mostere li surprijhe.
    • Mins tot d’ on côp, dai, kéne sorprijhe !
      A poenne arivé viè l’ tournant,
      K’ est-ç’ k’ i voet el broumeur tote grijhe,
      Håynant s’ pus agali rivnant
      Leyant djowter, divins ses croles,
      Les flåwes ridjets d’ on tene solo. Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
  3. rafoircixh li sins di sacwants adviebes metous drî.
  4. (mocreçmint) mostere ki c' est nén veur.
    • Oho ! Come dji voe, i gn a nouk k' åye tuzé a m' wårder ene boune plaece !… Merci ! C' est foû binamé, dai !!… Paul-Henri Thomsin, ratournant "Li vî bleu 2" da François Walthéry & Raoul Cauvin, 1980 (fråze rifondowe).
  5. (dins èn arinnoe) assaetche l' asteme di l' atôtchî so ene sakî.
    1. avou on no prôpe ou on sustantif.
      • Hoûtez , Monseû l' prédicant
        Ni pârlez nin tant conte lès mônes;
        ca vos f'rîz dîre qui l' diâle vis mône
        come ounk di sès apartinants.
        — Hubert Ora (1598-1654).
      • Mins on n’ aprind nén a on vî mårticot a fé des xhenes, dai, potince ! Dji vs l’ a yeu d’ ene alinne. Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.15 (fråze rifondowe).
      • Les maîsses tîhons n’ sont nin so ’ne djèye dai, fré. Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Ine sicole flaminde po nos Députés walons, p.49.
    2. avou on prono tonike.
      • Il a stî djonne ossu, dai lu ! L’ a-t-i stî !Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.15 (fråze rifondowe).
      • Portant, dji n' fwai nén må pol cåze,
        I sait bén k' dji so d' ene boune påsse,
        Ca dji n' inme ki lu, dai, l' grand sot ! Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Mi galant" (fråze rifondowe).
      • – I m’ sonléve bin, , mi ! rèsponda l’ blanc bribeû.
        – Pacyince… nos-î vinrans ! mamouya l’ neûr.
        – Nin oûy, todi, fré ! hah’la l’ feume tot ‘nn’ alant.
        Arthur Xhignesse.
      • Dji n’ bråkele nén, dai mi ! Camille Gaspard, ”Dju n’ brâkèle nin” (fråze rifondowe).
      • Ké loyén gn a-t i inte on cirnaivieus et on vî ome, dai, vos ?, ki vos m’ alez todroet dmander. Lucyin Mahin.
      • Avou deus foû al fén do matche, comint vôreuss wangnî, dai, ti ?
      • Oyi, dai, vos ! Hanesse !… Veur !… Ene medaye beneye ?
        Louis Lagauche, "Li ptit hierdî" (1926), p. 34 (fråze rifondowe).
  6. (dins èn arinnoe) (å cmince d' ene fråze) si dit cwand on s' rapinse todroet d' ene sacwè ou cwand-z on vout potchî d' ene coxhe a l' ôte.
    • Dai, l' bossowe Ane si va maryî. Motî Forir (fråze rifondowe).
  7. (metou al difén d' ene fråze) (dins èn arinnoe) fwait dire a l' atôtchî ki c' est l' vraiye.
    • Dj’ a-st oyou brutiner ene sacwè ; mins, vos savoz, les efants, ça pinse k’ on n’ comprind nén, dai ? Henri Simon, « Sètche, i bètche » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.45 (fråze rifondowe).

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Sipårdaedje do mot

[candjî]

w. do Levant w. do Mitan

Ratournaedjes

[candjî]
d' ene foû claire manire
drî sacwants adviebes
mostere k' on-z est nén d' acoird
assaetche l' asteme di l' arinnoe
å cmince d' ene fråze
fwait dire a l' atôtchî ki c' est l' vraiye