dai

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Gayel po "oyi", come li walès « do », gayelike escôswès « tha », irlandès « tá », roumin « da », vî grek « δή » rûsse « да ».

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /dɛː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /dɛː/
Ricepeures : nén rcepåve

Mot-usteye

dai (nén candjåve)

d' ene foirt claire manire.
- I n’ estént nén contints, dai, la k’ dji mete mi bleu-bijhe ! Dj’ a si bén oyou l’ côp d’ sounete ! … Sortot Kinåve avou s’ fameus surlet ki n’ a co djamåy polou cori tot côp k’ dj’ a tapé m’ bleu… — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.9 (fråze rifondowe).
- Et so çoula, Colasse
  Tchessa foû di s' coujhene li djalot marlatcha,
  K' aveut raetchî l' pwezon ki dveut, dai, ç' moumint la
  Evilmer po lontins l' veye do vî rapace ! — Louis Lagauche, "Mayon" (1923), p. 29 (fråze rifondowe).
- C' est çou ki lyi fåt, dai, cwand on è djåze, i glete— Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
- Dj' a stou la, dai — Motî Haust (fråze rifondowe).
- —Nos n' vis såréns emoenner a Lidje avou vosse sipiyêye djambe, Aniouchka
  —Çoula m' fwait si må, dai. — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 29 (fråze rifondowe).
mostere li surprijhe.
- Mins tot d’ on côp, dai, kéne sorprijhe !
  A poenne arivé viè l’ tournant,
  K’ est-ç’ k’ i voet el broumeur tote grijhe,
  Håynant s’ pus agali rivnant
  Leyant djowter, divins ses croles,
  Les flåwes ridjets d’ on tene solo. — Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
- Kéne afwaire a Lidje, cwè ! Dji piede li tiesse, dai, oh ! Awè ki dji piede li tiesse !... — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.3 (fråze rifondowe).
rafoircixh li sins di sacwants adviebes metous drî.
- Awè dai — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Siya dai — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Nonna dai — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Bondjoû, dai, cinsî — Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
- Iy dai, c' est vos k' est la ! — Motî Haust (fråze rifondowe).
(mocreçmint) mostere ki c' est nén veur.
- Oho ! Come dji voe, i gn a nouk k' åye tuzé a m' wårder ene boune plaece !… Merci ! C' est foû binamé, dai !!… — Paul-Henri Thomsin, ratournant "Li vî bleu 2" da François Walthéry & Raoul Cauvin, 1980 (fråze rifondowe).
(dins èn arinnoe) assaetche l' asteme di l' atôtchî so ene sakî.
1. avou on no prôpe ou on sustantif.
  - Hoûtez dê, Monseû l' prédicant
    Ni pârlez nin tant conte lès mônes;
    ca vos f'rîz dîre qui l' diâle vis mône
    come ounk di sès apartinants. — Hubert Ora (1598-1654).
  - Mins on n’ aprind nén a on vî mårticot a fé des xhenes, dai, potince ! Dji vs l’ a yeu d’ ene alinne. — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.15 (fråze rifondowe).
  - Les maîsses tîhons n’ sont nin so ’ne djèye dai, fré. — Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Ine sicole flaminde po nos Députés walons, p.49.
2. avou on prono tonike.
  - Il a stî djonne ossu, dai lu ! L’ a-t-i stî !— Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.15 (fråze rifondowe).
  - Portant, dji n' fwai nén må pol cåze,
    I sait bén k' dji so d' ene boune påsse,
    Ca dji n' inme ki lu, dai, l' grand sot ! — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Mi galant" (fråze rifondowe).
  - – I m’ sonléve bin, dê, mi ! rèsponda l’ blanc bribeû.
    – Pacyince… nos-î vinrans ! mamouya l’ neûr.
    – Nin oûy, todi, fré ! hah’la l’ feume tot ‘nn’ alant. — Arthur Xhignesse.
  - Dji n’ bråkele nén, dai mi ! — Camille Gaspard, ”Dju n’ brâkèle nin” (fråze rifondowe).
  - Ké loyén gn a-t i inte on cirnaivieus et on vî ome, dai, vos ?, ki vos m’ alez todroet dmander. — Lucyin Mahin.
  - Avou deus foû al fén do matche, comint vôreuss wangnî, dai, ti ?
  - Oyi, dai, vos ! Hanesse !… Veur !… Ene medaye beneye ?
    — Louis Lagauche, "Li ptit hierdî" (1926), p. 34 (fråze rifondowe).
(dins èn arinnoe) (å cmince d' ene fråze) si dit cwand on s' rapinse todroet d' ene sacwè ou cwand-z on vout potchî d' ene coxhe a l' ôte.
- Dai, l' bossowe Ane si va maryî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
(metou al difén d' ene fråze) (dins èn arinnoe) fwait dire a l' atôtchî ki c' est l' vraiye.
- Dj’ a-st oyou brutiner ene sacwè ; mins, vos savoz, les efants, ça pinse k’ on n’ comprind nén, dai ? — Henri Simon, « Sètche, i bètche » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.45 (fråze rifondowe).

Mots d’ aplacaedje

Sinonimeye

(d' ene foû claire manire) : ciete, awè dai, come di djusse, taiss k’ åy
(si dit cwand on s' rapinse todroet d' ene sacwè ou cwand-z on vout potchî d' ene coxhe a l' ôte) : paret