Aller au contenu

fré

Èn årtike di Wiccionaire.
Loukîz eto : frè.

Etimolodjeye

[candjî]

Tayon-bodje latén « frater » (minme sinse). Vî mot frére avou li r å coron k' a tcheyou come ça arive co mwints côps e walon (cf. eto tour > toû; cûr > ; cîr > , evnd.).

Prononçaedje

[candjî]

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
fré frés

fré omrin

  1. fi di vosse mame et vosse pa.
  2. (pa stindaedje do sinse) (pus sovint eployî å pluriyal) djin do minme payis, del minme nåcion.
    • On s’ voet voltî inte frés del Walonreye Tchant des Walons (fråze rifondowe).
  3. (dins èn arinnoe)
    1. manire di salouwer amiståvmint ene sakî.
      • Bondjoû, fré Motî Haust (fråze rifondowe).
      • Dji so subitin, mi ptit kerton,
        C' est veur, dji m' a måvlé trop vite ;
        Et sins l' voleur, dj' a håssî l' ton…
        Ç' n' est rén, fré, nos frans påye et cwite ! Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.161, « Coûr du pére » (fråze rifondowe).
      • Toutou. — Vos r’troûv’rez totes vos mitches èn’ on pan, fré Tchantchès, n’ âyîz nou risse.
        Tchantchès. — A l’annêye bîzète, qwand ploûrè des bèrwètes!
        Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Èt m’Cocogne!, p.313.
      • Rimetoz vosse pistolet, fré … c' est des camerådes … Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 9 (fråze rifondowe).
    2. divant on ptit no.
      • Dji n’ åreu, dit-st ele, måy creyou,
        Ki vos årîz fwait ene keure pareye.
        Mi dner vosse portrait, Sinte Mareye !
        Fré Colas, k’ avoz vs ouy veyou ? Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), «Li portait dè galand», p.110 (fråze rifondowe).
      • Taiss tu, fré Djåke. Si t' aveus l' miyon ti n' ti rafeyreus nén tant d' aler pexhî. Joseph Mignolet, "Milionêre !" (1934), p.3 (fråze rifondowe).
  4. (mot d’ rilidjon) soçon emey les ôtes creyants dins les rlidjons monoteyisses.
    • Po nost eveke, et po tos cis ki sont nos frés divins l’ Crisse, priyans tertos l’ Bon Diu — George Staelens.
  5. (e l’ eglijhe catolike) mimbe d' èn ôre rilidjeus.
    • Dji trevåtchéns troes côps par djoû les voyes k' alént del sicole normåle al sicole des frés po nosse magne Émile Pècheur (fråze rifondowe).
    • Après awè fini avou monsieu Pestea, les pus foirts continouwént a Tamene, a li scole moyene di l' Estat oubén amon les frés José Schoovaerts (fråze rifondowe).
  6. (dins èn arinnoe) (e l’ eglijhe catolike) manire di salouwer on fré d' èn ôre rilidjeus.
  7. (pa stindaedje do sinse) djin k' on-z aconte come si prôpe fré.
    • Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
      Lyi discovrant çou k' ele a d' catchî,
      K' a sintou tot m' léjhant, ene douce låme,
      Ene låme di fré, di s' cour brotchî. Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Por zèls !", tome 44, p. 409 (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. s’ inmer come deus frés : inmer timpesse.
  2. piede et wangne, c’ est fré et sour

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

(minme sourdant etimolodjike)

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

[candjî]
fi di vos parints