fré
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « frater » (minme sinse). Vî mot frére avou li r å coron k' a tcheyou come ça arive co mwints côps e walon (cf. eto tour > toû; cûr > cû; cîr > cî, evnd.).
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /fʀe/ /freːr/ /fʀeːʀ/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /fʀe/
- Ricepeures : nén rcepåve
Sustantif
[candjî]| singulî | pluriyal |
|---|---|
| fré | frés |
fré omrin
- fi di vosse mame et vosse pa.
- (pa stindaedje do sinse) (pus sovint eployî å pluriyal) djin do minme payis, del minme nåcion.
- On s’ voet voltî inte frés del Walonreye — Tchant des Walons (fråze rifondowe).
- Dji vôreu k’ nos frés walons tapexhe on côp d’ ouy so l’ ovraedje ki nos vijhéns del frontire linwistike fjhèt tos les djoûs. — Joseph Mignolet, Li walon å payîs di Lîdje, (1938), p.57 (fråze rifondowe).
- (dins èn arinnoe)
- manire di salouwer amiståvmint ene sakî.
- Bondjoû, fré — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Dji so subitin, mi ptit kerton,
C' est veur, dji m' a måvlé trop vite ;
Et sins l' voleur, dj' a håssî l' ton…
Ç' n' est rén, fré, nos frans påye et cwite ! — Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.161, « Coûr du pére » (fråze rifondowe). - Çoula n’ ti rgårde nén, fré. C’ est l’ afwaire di ses parints. — Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.26 (fråze rifondowe).
- Toutou. — Vos r’troûv’rez totes vos mitches èn’ on pan, fré Tchantchès, n’ âyîz nou risse.
Tchantchès. — A l’annêye bîzète, qwand ploûrè des bèrwètes!— Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Èt m’Cocogne!, p.313. - Rimetoz vosse pistolet, fré … c' est des camerådes … — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 9 (fråze rifondowe).
- divant on ptit no.
- Dji n’ åreu, dit-st ele, måy creyou,
Ki vos årîz fwait ene keure pareye.
Mi dner vosse portrait, Sinte Mareye !
Fré Colas, k’ avoz vs ouy veyou ? — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), «Li portait dè galand», p.110 (fråze rifondowe). - Hey don fré Hinri, kéne soye … lai m’ fini, do moens.— Louis Lagauche, Cåse d'on comichonaire, 1904, p.11 (fråze rifondowe).
- Les såvadjès åwes ripassèt
A grandès volêyes tot fjhant l' îpe ;
On stoprè co bénvite si pupe
El coulêye do feu, fré Tchantchès ! — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.38, Årîre såhon (1929) (fråze rifondowe). - Taiss tu, fré Djåke. Si t' aveus l' miyon ti n' ti rafeyreus nén tant d' aler pexhî. — Joseph Mignolet, "Milionêre !" (1934), p.3 (fråze rifondowe).
- Dji n’ åreu, dit-st ele, måy creyou,
- manire di salouwer amiståvmint ene sakî.
- (mot d’ rilidjon) soçon emey les ôtes creyants dins les rlidjons monoteyisses.
- Po nost eveke, et po tos cis ki sont nos frés divins l’ Crisse, priyans tertos l’ Bon Diu — George Staelens.
- (e l’ eglijhe catolike) mimbe d' èn ôre rilidjeus.
- Dji trevåtchéns troes côps par djoû les voyes k' alént del sicole normåle al sicole des frés po nosse magne — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- Après awè fini avou monsieu Pestea, les pus foirts continouwént a Tamene, a li scole moyene di l' Estat oubén amon les frés — José Schoovaerts (fråze rifondowe).
- (dins èn arinnoe) (e l’ eglijhe catolike) manire di salouwer on fré d' èn ôre rilidjeus.
- fré Recolete — Motî Haust (fråze rifondowe).
- fré Cårmulene — Motî Haust (fråze rifondowe).
- (pa stindaedje do sinse) djin k' on-z aconte come si prôpe fré.
- Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
Lyi discovrant çou k' ele a d' catchî,
K' a sintou tot m' léjhant, ene douce låme,
Ene låme di fré, di s' cour brotchî. — Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Por zèls !", tome 44, p. 409 (fråze rifondowe).
- Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
Ratourneures
[candjî]- s’ inmer come deus frés : inmer timpesse.
- piede et wangne, c’ est fré et sour
Mots d’ aplacaedje
[candjî](minme sourdant etimolodjike)
