xhalé

Walon (Rifondou)

Prononçaedje

Loukîz a : « xhaler »

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	xhalé	xhalés
femrin	xhalée	xhalées

xhalé omrin

pårticipe erirece omrin do viebe del prumire troke: «xhaler».
- Li tchvå a todi xhalé, mågré les droukes et les broûlaedjes.
- Mi pince-gripe n' a polou aveur stî xhalêye ki d' on målapate come vos.

Ratournaedjes

p.er. di "xhaler"

Francès : boité ^(fr)

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	xhalé	xhalés
femrin padrî	xhalêye	xhalêyes
femrin padvant	xhalêye	xhalêyès

xhalé omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

ki xhale.
- Dji n' rote nén rade a cåze di m' xhalêye djambe.
- Vos l' kinoxhoz bén don l' camus Mémé [...] k' a ene matante ki betchtêye et on mononke k' est xhalé. — Joseph Mignolet, "Milionêre !" (1934), p.5 (fråze rifondowe).
ki n' est nén droet.
- Dji n' aveu k' on xhalé boket d' bwès.
- li mantche di vosse locet est tot xhalé — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
- vosse roye est tote xhalêye — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
ki n' va pus bén, po on mimbe.
- Avou mi accidint, dji so xhalé des deus bresses.
- Ses poennes lyi avizèt des bouzés andjes moussîs d' gåz et d' bleus rubans tinant dvins leus potlêyès mwins les flotches d' ôr et do long mantea rodje ki l' måleur a metou so ses xhalêyès spales. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.66 (fråze rifondowe).
ki n' a ni rime ni rame
- Vos payrîz tchir tos vos xhalés messaedje! — Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
- Lès curés ont trop' du syince
  Lès scoles libes trop' du sucsès
  Lès parints trop' du consyince,
  Twè t' n' as k' on hoûlé projèt! — Camille Gaspard.
di mwaijhe cwålité, tot djåzant di bire, di vén, di gote.
- I n' dimoréve pus k' del xhalêye bire.
- (I m' on dné) ene xhalêye gote — D.T.W.
dierin, tot djåzant del dierinne pitite pîce di manoye, après on furlaedje.
- I m' dimeure djusse on xhalé franc — D.T.W.
(rabaxhanmint) laid, måssî.
- Dji t' apougnrè pa t' vî buzea
  Et dji speyrè t' xhalé muzea— Martin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 113, "Djaloserèye" (fråze rifondowe).

Parintaedje

Loukîz a : « xhaler »

Sinonimeye

(ki n' est nén droet): cron, crawieus
(di ptite cwålité): fayé, pitit, saké

Ortografeyes

Divant 1900 :

halé, halaie : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

xhalé, xhalêye : R9 ^(lére), R10 ^(lére), R11 ^(lére)
xhalé : FR13 (a "boiteux" & "handicapé")
chulé : R1 (vî vî rfondaedje di 1992)

Li mot n’ est nén dins :

Ratournaedjes

ki xhale

Francès : boiteux ^(fr)

ki n' est nén droet

Francès : tordu ^(fr), difforme ^(fr), , bancal ^(fr)

ki n' va pus bén, po on mimbe

Francès : handicapé ^(fr)

di mwaijhe cwålité

Arabe marokin : 3eyyan =‎ عيّان
Inglès : poor ^(en)
Francès : lamentable ^(fr), minable ^(fr), misérable ^(fr), piètre ^(fr), piteux ^(fr), pitoyable ^(fr)

Sustantif

	singulî	pluriyal
omrin	xhalé	xhalés
femrin	xhalêye	xhalêyes

xhalé omrin

onk ki clepe.
- Ele n' a nén dandjî d’ on xhalé — D.T.W.
- On bossou ravize on xhalé,
  Tot rakinkyî, tot mezalé,
  Ki s' aspoye dissus ses deus crosses,
  Et s' è va pormoenner ses oxhs— Georges Willame, "Rinconte" (fråze rifondowe).
- Dj' a rapoirté bén des rmédes
  Ki vs n' avoz nén co veyou
  Po les mås d' tiesse, les mås d' vinte
  Po les xhalés, les bossous
  Ou s' i gn a k' ont ene agaesse, ki dmandèt del fé råyî
  Dj' a cial ene ptite tricoijhe
  Ki vs råye djusk' a vos deus pîs. — Li camrade dè l'joie, Chanchet Barillié, 1852 (fråze rifondowe).
- On n’ reyreut nén må d’ onk k’ åreut des bounès djambes divins on payis d’ xhalés. — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes » (1905), p.6 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

onk ki xhale

Francès : boiteux ^(fr)