schåle

Walon (Rifondou)[candjî]

Ordinairmint	Dirî cossoune s’ on prononce /sk/
schåle	eschåle

Etimolodjeye[candjî]

Tayon-bodje latén « scala » (minme sinse).

Prononçaedje[candjî]

AFE :
- diferins prononçaedjes : /hɔːl/ /haːl/ ^{aschoûtez lu}, /hoːl/, /çaːl/ ^{aschoûtez lu} /ʃɔːl/ /ʃoːl/ /(ɛ)skoːl/ (betchfessî å) miersipepieuzmint e l’ notule ALW 1.31 (riwaitåve vaici)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /skɔːl/ (waire u nén prononcî insi å 20inme sieke)
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif[candjî]

singulî	pluriyal
schåle	schåles

schåle femrin

(usteye) dobe båre avou des boûssons inte les deus, tos les 30 citimetes po les maçons, les schayteus, les pompîs monter å hôt tot l' aspoyant so on meur.
- Monter al schåle, monter so ene schåle; dischinde del schåle, dischinde djus d' ene schåle, toumer al valêye del schåle.
- Avou ene schåle, dji nos hertchans sol cina, rimpli d' four mins grand å lådje ås cwate vints — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- On nd a spiyî po fé, des posteures, tot les dischindant des schåles — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- Awè, po vs fé plaijhi, dji rmontrè dvins l' tins ki passe come on gripe on tier, come on monte so ene schåle — Jean-Denys Boussart (fråze rifondowe).
- Gabriyel, ti m’ va fé tchaire djus d’ l’ eschåle ! — G&G (fråze rifondowe).
- Pa on chôle, on-ome montéve sol tchèrèye po dispîsler, èt al fotche, lancer l’ foûr pa l’ bawète djusk’a l’ apa dizeû li stôve — Fernand Barvaux, Li fènâ mwès do bon vî tins, Singuliers, 1-2009.
(matematikes) sistinme di mzuraedje avou des dgrés.
- E deus meye septante-cénk, gn a yeu des foirts tronnmints del tere al foice set pont shijh sol schåle di Richter k' endè conte 9 — Georges Michel (fråze rifondowe).
- Ni lyi djåzez pus del schåle da Richter;
  Ele hosse tote e mantche, c' est ene viye afwaire — Jean-Pierre Vervier (fråze rifondowe).
- Sol schåle des grandeurs, c' est l' cinema k' est l' mî metou — Pierre Otjacques (fråze rifondowe).
costé d' on tchår, d' ene tcherete, avou des splotons.
- Ene tcherete ås schåle.
(no d’ meube) pîce avou les båreas ki fwait tiesse do lét.

schåle di tchår

Ratourneures[candjî]

(usteye po-z aler pus hôt)

bå di schåle : montant d' schåle (long bwès del schåle, eneviè les schalons). On dit eto: schalî. F. montant.
schåle ås schalons : schåle ôrdinaire avou des ronds boûssons, eneviè ene schåle di schalete (schalete di tchår).
plate schåle : schalete.
schåle di mônî : schåle ås stroets schalons.
dobe schåle : sistinme di deus schåles, metowe ene dins l' ôte, po-z aler pus hôt.
acrotches di schåle : dobe havet po pinde les schåles.
stok° di schåle.
bate a l' schåle : (vî mot d' cinsî) bate les djåbes al mwin so les boûssons d' ene schåle (cwand on n' a pont d' bok.
si vos estoz djinti, vos iroz å paradis sins schåle : dijhêye po fé schoûter les efants.
on n' såreut monter å cir sins schåle :
1. on n' såreut fé åk d' impossibe. F. à l'impossible nul n'est tenu.
2. si on vout ariver a åk, i fåt mete li paket. F. moyens de sa politique.
après lu, on pout saetchî l' schåle : dijhêye d' onk k' est foirt aidûle.
après ça, on pout tirer l' eschåle : gn a rén d' meyeu k' ça. E fwait d' påstedjreye, après l' tåte walone, on pout tirer l' eschåle ! (E. Romain).
al copete del schåle : tot ådzeu d' ene societé, d' on pårti politike, d' on govienmint, evnd. Les noers amerikins, cwand il arivèt al copete del schåle, i s' kidujhèt å pus sovint come les blancs (rat. pa L. Mahin). rl a: schålance. F. au sommet de la hiérarchie.
esse rade al copete del schåle : si måvler, monter po on rén. F. susceptible.
ridischinde del schåle : si rapåjhî. Vos montîz cobén a sminces, mins on côp dischindou del schåle, vos estîz l' meyeu des omes (L. Mahin). F. se calmer.
passer pa l' schåle : esse oblidjî d' fé çou k' i vout. Vos pasroz pa m' schåle, la, monparan ! F. se plier aux exigences.
fé l' schåle di voleu : mete ses mwins ene dins l' ôte po k' l' ôte monte dissu come so ene schåle et griper hoûte d' on meur, evnd.
- Les efants djouwént al schåle di voleu F. courte échelle.
li ci ki tént l' schåle fwait ostant kel ci ki hape : Franwal: ahåyant po tourner des fråzes avou F. "complicité".