schåle

Walon (Rifondou)[candjî]

Ordinairmint	Dirî cossoune s’ on prononce /sk/
schåle	eschåle

Etimolodjeye[candjî]

Tayon-bodje latén « scala » (minme sinse).

Prononçaedje[candjî]

AFE :
- diferins prononçaedjes : /hɔːl/ /haːl/ ^{aschoûtez lu}, /hoːl/, /çaːl/ ^{aschoûtez lu} /ʃɔːl/ /ʃoːl/ /(ɛ)skoːl/ (betchfessî å) miersipepieuzmint e l’ notule ALW 1.31 (riwaitåve vaici)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /skɔːl/ (waire u nén prononcî insi å 20inme sieke)
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif[candjî]

singulî	pluriyal
schåle	schåles

schåle femrin

(usteye) dobe båre avou des boûssons inte les deus, tos les 30 citimetes po les maçons, les schayteus, les pompîs monter å hôt tot l' aspoyant so on meur.
- Monter al schåle, monter so ene schåle; dischinde del schåle, dischinde djus d' ene schåle, toumer al valêye del schåle.
- Avou ene schåle, dji nos hertchans sol cina, rimpli d' four mins grand å lådje ås cwate vints — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- On nd a spiyî po fé, des posteures, tot les dischindant des schåles — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- Awè, po vs fé plaijhi, dji rmontrè dvins l' tins ki passe come on gripe on tier, come on monte so ene schåle — Jean-Denys Boussart (fråze rifondowe).
- Gabriyel, ti m’ va fé tchaire djus d’ l’ eschåle ! — G&G (fråze rifondowe).
- Pa on chôle, on-ome montéve sol tchèrèye po dispîsler, èt al fotche, lancer l’ foûr pa l’ bawète djusk’a l’ apa dizeû li stôve — Fernand Barvaux, Li fènâ mwès do bon vî tins, Singuliers, 1-2009.
(matematikes) sistinme di mzuraedje avou des dgrés.
- E deus meye septante-cénk, gn a yeu des foirts tronnmints del tere al foice set pont shijh sol schåle di Richter k' endè conte 9 — Georges Michel (fråze rifondowe).
- Ni lyi djåzez pus del schåle da Richter;
  Ele hosse tote e mantche, c' est ene viye afwaire — Jean-Pierre Vervier (fråze rifondowe).
- Sol schåle des grandeurs, c' est l' cinema k' est l' mî metou — Pierre Otjacques (fråze rifondowe).
costé d' on tchår, d' ene tcherete, avou des splotons.
- Ene tcherete ås schåle.
(no d’ meube) pîce avou les båreas ki fwait tiesse do lét.

schåle di tchår

Ratourneures[candjî]

(usteye po-z aler pus hôt)

bå di schåle : montant d' schåle (long bwès del schåle, eneviè les schalons). On dit eto: schalî. F. montant.
schåle ås schalons : schåle ôrdinaire avou des ronds boûssons, eneviè ene schåle di schalete (schalete di tchår).
plate schåle : schalete.
schåle di mônî : schåle ås stroets schalons.
dobe schåle : sistinme di deus schåles, metowe ene dins l' ôte, po-z aler pus hôt.
acrotches di schåle : dobe havet po pinde les schåles.
stok° di schåle.
bate a l' schåle : (vî mot d' cinsî) bate les djåbes al mwin so les boûssons d' ene schåle (cwand on n' a pont d' bok.
si vos estoz djinti, vos iroz å paradis sins schåle : dijhêye po fé schoûter les efants.
on n' såreut monter å cir sins schåle :
1. on n' såreut fé åk d' impossibe. F. à l'impossible nul n'est tenu.
2. si on vout ariver a åk, i fåt mete li paket. F. moyens de sa politique.
après lu, on pout saetchî l' schåle : dijhêye d' onk k' est foirt aidûle.
après ça, on pout tirer l' eschåle : gn a rén d' meyeu k' ça. E fwait d' påstedjreye, après l' tåte walone, on pout tirer l' eschåle ! (E. Romain).
al copete del schåle : tot ådzeu d' ene societé, d' on pårti politike, d' on govienmint, evnd. Les noers amerikins, cwand il arivèt al copete del schåle, i s' kidujhèt å pus sovint come les blancs (rat. pa L. Mahin). rl a: schålance. F. au sommet de la hiérarchie.
esse rade al copete del schåle : si måvler, monter po on rén. F. susceptible.
ridischinde del schåle : si rapåjhî. Vos montîz cobén a sminces, mins on côp dischindou del schåle, vos estîz l' meyeu des omes (L. Mahin). F. se calmer.
passer pa l' schåle : esse oblidjî d' fé çou k' i vout. Vos pasroz pa m' schåle, la, monparan ! F. se plier aux exigences.
fé l' schåle di voleu : mete ses mwins ene dins l' ôte po k' l' ôte monte dissu come so ene schåle et griper hoûte d' on meur, evnd. Les efants djouwént al schåle di voleu. F. courte échelle.
li ci ki tént l' schåle fwait ostant kel ci ki hape : Franwal: ahåyant po tourner des fråzes avou F. "complicité".