amonter
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Do viebe « monter » avou l’ betchete « a- » d’ aprepiaedje des viebes.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /a.mɔ̃ː.ˈte/ /a.moː.ˈte/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /a.mɔ̃ː.ˈte/
- Ricepeures : a·mon·ter
Viebe
[candjî]amonter
Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | amonte |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | amontez |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | amontans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | amontnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | amontrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | amontéve |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | amonte |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | amonté |
Ôtes codjowaedjes | come bouter |
- (viebe å coplemint) fé monter eviè l' cåzeu.
- Amontez m' li seyea — Motî Haust (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) (noûmot) mete so pî.
- Stefane Evrård, on gaztî di s' mestî, riprind li tchmin do Rwanda e 1994 po ndaler bouter po rén po-z amonter ene radio ki va sayî di racmoide les Houtous et les Toutsis après l' peupe-sipata — Lucyin Mahin.
- Nosse pa vôreut bén amonter ene radio ås Emirats et vos ndè serîz responsåve — Jean Goffart (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) monter eviè l' cåzeu ou avni tot montant.
- Li cinsî va-st amonter amon nozôtes — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Amontez cial, adlé nozôtes — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Vola l' aiwe k' amonte — Motî Haust (fråze rifondowe).
- C’ est l’ moumint d’ rôler l’ four, ca del tcherå amonte on brut d’ atelêye — Henri Simon, "Fènå-meûs" (1907) (fråze rifondowe).
- Des fonds, on laid brouyård amonte Nos djans aveur do måvas tins. — Henri Bragard (fråze rifondowe).
- Tins ki dj' tuzéve insi, on grand long tchår, råyî pa deus fornouris roncéns, amonta vier mi; li tcheron, on grand foirt gayård, m' aporçuvant, s' aprepia — Alphonse Nicolet (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) (pus stroetmint) s' awinner tot djåzant d' ene hinêye.
- Cwand vos gotes rispitèt sol rotche ki vs cwirt mizere,
Ou si dj' sins ene tieneur k' amonte foû d' vos oizires,
Dj' end a bén do plaijhi — Louis Lagauche, "L' inmant", Tchanson po l’ Mouhagne, (1947), p. 142 (fråze rifondowe). - Dismetant k' padrî lu, li solo rglatixh bén lon, so les verdeures et so les djalofrenes, et k' des sôlantès hinêyes amontèt djårdén — MFab, "Li hatche di bronze" (1937), p. 69 (fråze rifondowe).
- Cwand vos gotes rispitèt sol rotche ki vs cwirt mizere,
- (viebe å prono) acrexhe, aponde.
- Cwand l' colere amonte et ki l' five sitronne — Martin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 112, "Lès såhons dè coûr" (fråze rifondowe).
Parintaedje
[candjî]- amontaedje
- ramonter
- Loukîz a : « monter »
Sinonimeye
[candjî]tot djåzant d' ene hinêye, d' ene nûlêye, di foumire
Contråve
[candjî]Sipårdaedje do mot
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
[candjî]fé monter ene sacwè viè l' ci ki cåze
- Francès : monter quelque chose vers celui qui parle (nén ratournåve direk e francès)
monter eviè l' cåzeu ou avni tot montant
- Francès : monter quelque chose vers celui qui parle (nén ratournåve direk e francès)