catchî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « coactare » (serer, rastrinde); vî lingaedje d’ oyi «cachier».

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ka.ˈt͡ʃiː/ /ka.ˈt͡ʃi/ /ka.ˈt͡ʃɛ/ /ka.ˈt͡ʃe/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ka.ˈt͡ʃiː/  ^{aschoûtez lu}
• Ricepeures : ca·tchî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	catche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	catchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	catchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	catchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	catchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	catchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	catche
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	catchî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

catchî (viebe å coplemint)

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

I. [v.c.]

1. muchî.
   • I catchive des djwifs et des rezistants, mins ls Almands l' ont raprins et i l' ont vnou arester — Nicole Goffart (fråze rifondowe).
   • Gn a todi on ptit brujhi catchî dizo les froedès cindes — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).

   F. cacher, camoufler.

2. èn nén mostrer.
   • Li govierneu Bolland n' a nén catchî s' contintmint so l' ovraedje ki nos fjhans tertos po ki l' walon n' åye nén co s' plaece pol Laid Wåtî (P. Habets).

   F. cacher, dissimuler, masquer.

3. (pa stindaedje do sinse) aswadjî.
   • Sint Roch, come li savtî ki rene,
     Guerive pa les tiers et les vås,
     Di nosse miråcolieuse Årdene,
     Po catchî ses poennes et ses mås— Louis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant III, Saint Roch (fråze rifondowe).

II. si catchî [v.pr.]

1. si muchyî.
   • Mins tot d’ on côp – sait on pocwè – li vint toûne e Lovagne, li tins s’ kimaxhe, li solo s’ catche drî les brouweurs — Henri Simon, "Wice va l’êwe" (1907) (fråze rifondowe).
   • Trossîz vos guetes et catchîz vs so les dzeurs. L' oficî va rintrer. — Joseph Mignolet, "Al bèle fontinne, comèdèye è treûs-akes", 1924, p.44 (fråze rifondowe).
   • Ça fwait ki, dvant d' ariver al copete, dji leye la l' pî-sinte po m' aler catchî dins les bouxhons k' i gn aveut, et did la, griper les dierins metes al schapete, e rotant so mes mwins et mes pîs (J.F. Brackman).
   • Èm tchén n' a rén trovè d' mia ki di s vini catchî padrî m' dos — Jean Goffart (fråze rifondowe).
   • Tchaeke feye ki c’ est margaye avou m’ feme, ele si va catchî å cabinet tot tchantant et s’ rivént ele tote riguedêye ! — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.34 (fråze rifondowe).

   F. se cacher.

2. viker sins s' mostrer å grand djou, pask' on-z est rcwerou del police, des innmis.
   • I s' a catchî tote li guere.

   F. se planquer, vivre dans la clandestinité.

Ratourneures

1. si catchî al respounete

Parintaedje

• catche
• catchete, catchetmint, catchetiveuzmint
• discatchî
• ricatchî

Mots d’ aplacaedje

• catche-poûssire

Pwaire minimom

• cachî

Ortografeyes

Divant 1900 :

• cachi : E177a ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• catchî : E1, E34, O4
• catchi : C1, C8

Ratournaedjes

Loukîz a : muchî

• Francès : cacher ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	catchî	catchîs
femrin	catcheye	catcheyes

catchî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe « catchî ».

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	catchî	catchîs
femrin padrî	catcheye	catcheyes
femrin padvant	catcheye	catcheyès

catchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. k' a stî catchî.
   • I fåt rsouwer ses låmes l' alnute, catchî dvins ene coine,
     Di sogne ki ls efants n' vis riyexhe al narene— Joseph Mignolet, "Fleûrs di prétins", p.43 (1929), "Li walon’rèye" (1916) (fråze rifondowe).
   • Onk des grands oujheas catchîs (leu grand innmi, c' est l' ome),
     On « traquet », c' est matchot k' amon nozôtes on l' lome,
     Vént d' aspiter tot franc sol betchete d' on tcherdon  ; — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.28, Porminåde d'osté (1937) (fråze rifondowe).

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• catchî : E1
• catchi : C1, C8
• catchêye : E1

Ratournaedjes

catchî

• Francès : caché ^(fr)

Sustantif

	singulî	pluriyal
omrin	catchî	catchîs
femrin	catcheye	catcheyes

catchî omrin onk (ene) k' est muchî ene sadju.

Ratourneures

1. djeu do catchî : djeu la k' on djouweu s' va muchyî ene sadju, et les ôtes cweri après.
   • Evoye les voyès gregnes, les bårs et les cous d' for wice ki nos djouwéns å catchî al vesprêye — Joseph Houziaux (fråze rifondowe).

   On dit eto : al clignete.

Ratournaedjes

catchî

• Francès : cache-cache ^(fr)