mônî

Racsegnes eciclopedikes po tos les sinses do mot «mônî»

li molon d' farene, lomé eto "mônî"

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « molinarius » (minme sinse) çou ki dene on mot avou l’ cawete « -î ».

Sustantif

	singulî	pluriyal
omrin	mônî	mônîs
femrin	mônresse	mônresses

mônî o.

1. mwaisse d' on molén ås grins.
   • Nos avans stî moenner nosse blé å mônî.
   • Mônî, dwarmoz ? gn a l' molén, vosse molén ki toûne trop roed (tchanson d' efant).
   • Cwate mônîs si pårtaedjént l' cliyintele a Witri: les deus mônîs d' Vlaiveye, el grand et l' pitit, li mônî d' å Tchinne et l' ci d' Djalifè (V. Enclin).
   • Mônî, dj' inméve bén; mins ci n' esteut nén si haitî k' ça, paret; c' est les brontches, don, ki sofrixhèt Modele:JAda
   • Et l' mônî do Grand Bî ki rmeteut dipus d' grus ki d' farene, dji l' leye po cfessî l' semdi: a lu tot seu, i lyi fårè bén l' matinêye — L. Baijot (fråze rifondowe).
2. (pa stindaedje do sinse) onk ki frawtene so l' ovraedje, les martchandijhes, come les mônîs (ki n' rindént nén tote li farene des mônêyes), et k' a don bråmint des petchîs a cfessî.
3. groumiote di farene dimorêye dins l' pwin.
4. no metou a des biesses ki vikèt dins l' farene come li molon d' farene.
5. no metou a totès sôres di blantchåtès biesses:
   1. tchivene (blanc so s' tiesse et so s' cawe).
   2. sôre di påwion d' nute a blankès aiyes.
   3. måye di baloujhe avou des blantchåtès aiyretes.
   4. fonnet.
   5. djaene hosse-cou (Motacilla flava).
   6. blanke sôre di pû (Pediculus vestimenti).
   7. sôre di blanke caracole (Helix aspersa).
   8. sôre di gris live.

Ratourneures

1. tcherete di mônî :tcherete des mônîs k' alént cweri et remoenner les mônêyes ås djins.
2. esse blanc come on mônî :aveur des blancs tchveas.
3. Il a tchai el farene ey i s' croet mônî :i vént fok di cmincî a-z aprinde on mestî, et i vs è vout ddja rmostrer.

   F. prétentieux.

4. neyî l' mônî :mete ditrop d' aiwe dins l' farene cwand k' on fwait do pwin.

   rl a: mete Sint Pire, Sinte Mareye el mwaiye°.

5. fé ses påkes avou les mônîs
6. li djoû des mônîs u : Påke des mônîs :Clôse Påke (dierin djoû k' ont pout fé ses påkes, ca les mônîs avént l' no di ratinde el dierinne broke po s' aler cfessî).
7. D' eveke, i s' a fwait mônî :c' esteut on sint, et ça a divnou on hapeu.

Parintaedje

• mônêye, mônreye
• mônrece

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• monî : S0, S44
• mongnî : O0
• mon.nén : O0
• moûnî : E1, O0, O4
• mônnî : C8
• monnî : C23
• mûniè : S24
• mounî : S0
• min.nî : S109
• mon.nî : C13, O0, S17 p. 66, S109

E rfondou walon :

• mônî : R11 ^(lére)

Ratournaedjes

± mwaisse d' on molén ås grins

• Inglès : miller ^(en)
• Francès : meunier ^(fr)

± groumiote di farene dimorêye sol pwin

• Francès : grumeau ^(fr)