valeur
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « valeo » çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -eur » des viebes.
Viebe
[candjî]| Djin et tins | Codjowa |
|---|---|
| Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | vå |
| Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | valoz |
| Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | valans |
| Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | valnut |
| Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | vårè |
| Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | valeu |
| Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | vale |
| pårt. erirece (dj’ a, vos av) | valou |
| Ôtes codjowaedjes | come voleur |
- awè l' valixhance d' ene sacwè, poleur amoenner ostant ki.
- Taiss k' åy ki ça våt åk, ene viye pîce come ça !
- Djel vå bén.
- Dji n' vå pus çou k' dj' a stî.
- I gn a pont po les valeur.
- Ça n' våt k' on dmêy euro.
- Ça n' våt nén ddja ene mastoke.
- Våt mia rire ki braire, li mawe est pus bele.
- I våt mia po tertos k' il evåyexhe ôte på.
- Dji vå co mi ome. (= dji so co capåbe po l' årtike)
- On s' våt bén sins s' convni.
- On s' våt bén k' on n' si convént nén.
- Ça n' våt nén li dmoraedje e dandjî. (= on-z åreut bén toirt di s' è priver)
- Våt mia ça k' ene djambe cassêye et les bokets pierdous.
- Våt mia on moxhon è s' mwin ki deus dsu l' håye.
- Våt mî k' il evåye ki l' bon tins.
- I n' våt nén l' coide pol pinde.
- Våt todi mia esse sô k' sot, on-z est pus rade rifwait.
- (viebe å prono) :
Loukîz a : « si valeur ».
Ratourneures
[candjî]- èn nén valeur li pwin k’ on magne
- èn nén valeur les cwate fiers d' on tchén ou li meyeu n’ våt nén les cwate fiers d' on tchén
- èn nén valeur l' aiwe k’ on cût ses oûs : èn valeur vormint rén. Loukîz a: rénnvåt, Sinonimeye:ome ou cmere ki n' våt rén.
- si fé valeur: si vanter, si mete èn avant.
- Vos m' avoz dit k' vos savîz scrire, kécfeye bourdîz vs; vos vos fjhîz valeur, motoit ? — Lorint Hendschel.
- Il ont l' toûr po s' fé valeur divant les djins. — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
- våt mia bele panse ki bele mantche : i våt mia bén magnî k' esse bén moussî
- fé valeur: fé respecter
- I fåreut k' nos fjanxhe valeur nos droets sol måjhon.
Parintaedje
[candjî]- vali (alofôme) (pôreut vali, pôreut nén vali, fåreut vali)
- valixhant
- valixhance
- rivaleur
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
[candjî]
Sustantif
[candjî]valeur femrin
- çou k' ene sacwè våt.
- C' est tos béns ki pierdèt d' leu valeur.
- C' est des cwårs ki n' ont pupont d' valeur.
- On sait comprinde li valeur di s' patreye ;
S' on-z est voltrûle, on sait mori por leye— Louis Lagauche, "L' inmant", Dizo s’ bleû cîr, (1947), p. 123 (fråze rifondowe).
- ene sacwè k' a del valeur.
- Ele meteut ses valeurs dins on cofe al banke.
- (pus stroetmint) valeur moråle d' ene sakî.
- I m' fjha do må cwand djha k' ele esteut målureuse,
Pask' on l' voleut foirci do tchoezi po galant
Èn ome k' a del valeur, la k' sereut plin d' aidants,
Mins k' catche motoit drî zels ene åme tote viermouyeuse. — Louis Lagauche, "Mayon" (1923), p. 44 (fråze rifondowe). - Nos peres k’ ont sepou rascoyî
Li rnon ki nos rhåsse pal djoû d’ ouy,
Ont tant d’ valeur divant mes ouys,
Ki dji vôreu les rabressî. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.33, “Walon d’vant tot !” (fråze rifondowe).
- I m' fjha do må cwand djha k' ele esteut målureuse,