hairyî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje vî vî tîxhon * « harjōną » pal voye do vî lingaedje d’ oyi vî francès « harier », « hairier »; çou ki dene on mot avou l’ dobe cawete « -yî » des viebes, racuzinåve avou inglès « harry » (minme sinse), li suwedwès « härja » (distrure, hairyî), et ds ôtes mots dins les lingaedjes tîxhons; mot cité dins l’ FEW 417 b.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /hɛː.ˈʀiː/ /he.ˈʀiː/ /hɛː.ˈʀi/ /hæː.ˈʀi/ /heː.ˈʀi/ (betchfessî ai)
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /hɛː.ˈʀjiː/
• Ricepeures : hai·ryî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	haireye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	hairyîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	hairians
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	haireynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	haireyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	hairyive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	haireye
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	hairyî
Ôtes codjowaedjes	come tcheryî

hairyî (viebe å coplemint)

1. dimander cint côps a (ene sakî) po aveur åk.
   • I l' a bén falou hairyî — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • On haireye tant l' malåde k' i boet — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • Nos l' hairians, mins i n' vout nén — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • On n' vos haireyrè pus — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • HAMÅL. - Froz vs oneur a nosse tåve, lieutnant ?
     BERNALMONT. -Oh, Sins façon, creyoz m’, dji n’ a waire d’ apetit. […]
     HAMÅL. Dji n’ vis vou nén hairyî. — Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.10-11 (fråze rifondowe).
   • Adon k' i disteléve si tchvå, vo n' la-t i nén k' i tuze d' on côp k' il aveut rovyî do siervi l' viye Fonsine; elle aveut portant hairyî li moes passé po k' i n' el roviaxhe nén — Paul Renson (fråze rifondowe).
   • On a bea holer, bea hairyî, il a l' cour deur come ene eglome — François Matthieu Henault (fråze rifondowe).
   • S' i n' vlèt nén vni, i n' les fåt nén hairyî — Motî Toussaint (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

1. si fé hairî.
   • S’ il atome k’ ene biesse si troubele
     Ou k’ ele si fwaiye hairyî,
     So des bokets d’ flûte i xhufele,
     Ene viye air do payis.— Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Lès neûrès gades », 1911, p.115-116 (fråze rifondowe).
   • Grands Djîles et ptits Djîles,
     Ni vs fjhoz nén hairyî ;
     Dj' ô l' sotreye ki pîle
     Po co vs rivey !— Louis Lagauche, "L' inmant", Les Djîles, (1947), p. 128 (fråze rifondowe).
2. si leyî hairî, pu s' leyî adire voleur k' on vos ridmande cints côps po k' vos acceptîxhe åk.
   • Nos n' nos frans nén hairî : Djannesse, prindoz l' botaye ! — Dieudonné Salme (fråze rifondowe).

   F. "se faire prier, se faire tirer l'oreille".

Parintaedje

• hairiaedje
• hairieu

Sinonimeye

pîler, bediver, holer

Sipårdaedje do mot

w. do Levant

Ortografeyes

Divant 1900 :

• xhairi : E212 ^(lére)
• hairî : E203 ^(lére), DSal

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• hêri : E212b
• hêrî : E1, E170
• héri : E165
• = ? (hinri, héri) : E200

Ratournaedjes

hairyî

• Francès : insister ^(fr) auprès de, solliciter ^(fr), presser ^(fr) de sollicitations, inviter ^(fr), prier ^(fr) instamment

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	hairyî	hairyîs
femrin	hairieye	hairieyes

hairyî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "hairyî".
   • Dji l' a hairyî di tote manire mins i n' a nén volou moussî dvins — Motî Toussaint (fråze rifondowe).