tchene
Sauter à la navigation
Sauter à la recherche
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.
Walon (Rifondou)[candjî]
Etimolodjeye 1[candjî]
Sustantif[candjî]
tchene f.
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.- plante, e sincieus latén
- Cannabis sativa, semêye po ses montants k’ on fjheut des coides et des toeles avou, et po ses grinnes.
- On seméve del tchene dins tos les viyaedjes (ramexhné pa J. Boulard).
- Djihan et Djhene Ki coyént l’ tchene; Djihan trota; Djhene s’ ewaera (ramexhné pa L. Remacle).
- On smincive del tchene po les oujheas (ramexhné pa L. Remacle).
- Ça s’ a fwait li 14 di djulete 1748: les Bôhinots ont dvou payî å signeur li tiraedje å dozinme, nén seulmint sol grin, mins ossu sol lén, li tchene, li toubak et les canadas — L. Baijot (fråze rifondowe).
- Loukîz a: baståde tchene.
- F. chanvre.
- fiyasse et fyis k’ on-z a après l’ broyaedje et li spindjaedje del plante.
- Del coide di tchene.
- Elle aveut rapicî s’ robe di toele a ses hantches avou ene pitite coide di tchene (Guillaume Smal).
- F. (fibre de) chanvre.
- sicoreye fwaite avou ces coides la.
- çou ki toume djus di l’ aprestaedje des fyis.
- On fwait des djwints avou on rond plonk et del tchene di ttåtoû. — Motî d’ Cerfontinne (fråze rifondowe).
- Loukîz a: sitope.
- grinne di ç’ plante la, eployeye po sognî les oujheas et come amoice po les pexhons.
- Conte les halenes, mete del tchene al tere åtoû des cabus.
- Dj’ aveu on bea ptit såverdea; Dj’ el nourixheu avou del tchene — L. Sonveaux (fråze rifondowe).
- Les royteas estént ki pepiént les grinnes di tchene dins leu ptit batchea. — L. Mahin.
- Dji m’ tchedje di l’ amoirçaedje, des viers, del tchene et des molons. — F. Barry (fråze rifondowe).
- Il aveut on cwåtron d’ belès rossetes escrotêyes al tchene. — F. Barry (fråze rifondowe). Loukîz a:.
- F. chènevis.
Ratourneures[candjî]
- diner ene tchene : diner en dobleure.
- diner del tchene a les pénsons po les estchåfer u a on lignroû pol mete so feu : nourixhaedje des oujheas tchanteus, des colons, po les fé cover.
- awè mindjî del tchene : esse amoreus.
- F. amoureux.
- gn a spès come del tchene : c’ est des plantes ki vnèt bén spès.
- F. pousse touffue, drue.
- pwin d’ tchene : çou ki dmeure del grinne di tchene cwand on l’ a pressé po-z aveur l’ ôle.
- Cwand on dnéve des pwins d’ tchene ås biesses, les vatches ni savént veler et crevént (ramexhné pa L. Boulard).
- F. tourteau de chanvre.
- rascoyî del tchene : el code.
- broyî u spindjî l’ tchene : bouxhî dso po broyî li schoice.
- F. teiller.
- sercî l’ tchene : pårti l’ fiyasse avou on seri.
- toide del tchene : aprester les fyis tot les toirdant.
- F. cordonner.
- tresson, ficele di tchene, coide di tchene : prodûts do toirdaedje.
- F. tresse, corde, cable.
- fyi d’ tchene : prodût do serçaedje.
- Ele fijheut co ses linçoûs avou des fyis d’ tchene (diviè 1860).
- tchetea d’ tchene : fyi d’ tchene trimpé dins del hårpixhe.
- El coibjhî fwait do tchetea e passant del tchene dins d’ l’ hårpixhe (F. Deprêtre et N. Nopère).
- Fé on djeudfi avou del tchene (A. Balle).
Parintaedje[candjî]
Mots d’ aplacaedje[candjî]
Ortografeyes[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes[candjî]
tchene
Arabe marokin : (tchene d’ Inne) 
Francès : Etimolodjeye 2[candjî]
- tchene
- tchine, tchène, chiène
Sustantif[candjî]
tchene f.
- lexhe.
- Fefeye, c’ est m’ tchene, dji vos l’ avouwe Tos ls ans ele shût on rossea tchén. — B. Dechamps (fråze rifondowe).
- El tchene est co dislaxheye. — Franwal di Cerfontinne (fråze rifondowe)..
- F. chienne.
Ortografeyes[candjî]
Etimolodjeye 3[candjî]
Etimolodjeye: disfondowe di "tchene"
Disfondowes: tchane.
Sustantif[candjî]
tchene f.
- å djeu d’ bale, plaece do djoweu k’ est å dbout do rectingue.
- I fåt on bon casseu po djouwer al tchene (A. Balle).