tchene

Çoucial, c' est ene pådje d' omonimeye walone, ki rashonne sacwants mots walons avou l' minme ortografeye, mins di diferinnès etimolodjeyes.

Walon

Etimolodjeye 1

foyes

tchene 1 [f.n.]

1. plante, e sincieus latén Cannabis sativa, semêye po ses montants k' on fjheut des coides et des toeles avou, et po ses grinnes. On seméve del tchene dins tos les viyaedjes (ramexhné pa J. Boulard). Djihan et Djhene Ki coyént l' tchene; Djihan trota; Djhene s' ewaera (ramexhné pa L. Remacle). On smincive del tchene po les oujheas (ramexhné pa L. Remacle). Ça s' a fwait li 14 di djulete 1748: les Bôhinots ont dvou payî å signeur li tiraedje å dozinme, nén seulmint sol grin, mins ossu sol lén, li tchene, li toubak et les canadas (rat. pa L. Baijot). Loukîz a: baståde tchene. F. chanvre.

2. fiyasse et fyis k' on-z a après l' broyaedje et li spindjaedje del plante. Del coide di tchene. Elle aveut rapicî s' robe di toele a ses hantches avou ene pitite coide di tchene (Guillaume Smal). F. (fibre de) chanvre. 3. sicoreye fwaite avou ces coides la. Loukîz a: trike, baston, mårtinet, chlake, sicorijhe. F. fouet. >> atraper ; u: aveur ; u: ramasser del tchene: esse batou. Loukîz a: dobleure; loukîz a: tchene, tchener. F. raclée, semonce, correction.

4. çou ki toume djus di l' aprestaedje des fyis. On fwait des djwints avou on rond plonk et del tchene di ttåtoû (Motî d’ Cerfontinne). Loukîz a: sitope.

5. grinne di ç' plante la, eployeye po sognî les oujheas et come amoice po les pexhons. Conte les halenes, mete del tchene al tere åtoû des cabus. Dj' aveu on bea ptit såverdea; Dj' el nourixheu avou del tchene (L. Sonveaux). Les royteas estént ki pepiént les grinnes di tchene dins leu ptit batchea (L. Mahin). Dji m' tchedje di l' amoirçaedje, des viers, del tchene et des molons (F. Barry). Il aveut on cwåtron d' belès rossetes escrotêyes al tchene (F. Barry). Loukîz a:. F. chènevis.

Ratourneures

1. >> diner ene tchene : diner en dobleure.
2. >> diner del tchene a les pénsons po les estchåfer; u: >> a on lignroû pol mete so feu : nourixhaedje des oujheas tchanteus, des colons, po les fé cover.
3. >> awè mindjî del tchene : esse amoreus. F. amoureux.
4. >> gn a spès come del tchene : c' est des plantes ki vnèt bén spès. F. pousse touffue, drue.
5. >> pwin d' tchene : çou ki dmeure del grinne di tchene cwand on l' a pressé po-z aveur l' ôle. Cwand on dnéve des pwins d' tchene ås biesses, les vatches ni savént veler et crevént (ramexhné pa L. Boulard). F. tourteau de chanvre.

>> rascoyî del tchene : el code.

1. >> broyî; u: >> spindjî l' tchene : bouxhî dso po broyî li schoice. F. teiller.
2. >> sercî l' tchene : pårti l' fiyasse avou on seri.
3. >> toide del tchene : aprester les fyis tot les toirdant. F. cordonner.
4. >> tresson, ficele di tchene, coide di tchene : prodûts do toirdaedje. F. tresse, corde, cable.
5. >> fyi d' tchene : prodût do serçaedje. Ele fijheut co ses linçoûs avou des fyis d' tchene (diviè 1860).
6. >> tchetea d' tchene : fyi d' tchene trimpé dins del hårpixhe. El coibjhî fwait do tchetea e passant del tchene dins d' l' hårpixhe (F. Deprêtre et N. Nopère). Fé on djeudfi avou del tchene (A. Balle).

Parintaedje

• tchenvire
• tchenveuse

Mots d’ aplacaedje

• tchenôle, tchene-simince
• tchene d' Inne

Ratournaedjes

Arabe marokin: (tchene d' Inne) كيف = kif Francès: chanvre; diner ene tchene : donner la rossée

Etimolodjeye 2

tchene 2 [f.n.] lexhe. Fefeye, c' est m' tchene, dji vos l' avouwe Tos ls ans ele shût on rossea tchén (tchanté pa Bob Dechamps). El tchene est co dislaxheye (Franwal di Cerfontinne). F. chienne.

tchene 

tchine, tchène, chiène

Etimolodjeye 3

tchene 3 [f.n.] å djeu d' bale, plaece do djoweu k' est å dbout do rectingue. I fåt on bon casseu po djouwer al tchene (A. Balle).

Disfondowes: tchane.

Etimolodjeye: disfondowe di "tchene"