Aller au contenu

badjawe

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Aplacaedje tîxhon addjectif + no : «bas» + «djawe», calcaedje do francès « bajoue ».

Prononçaedje

[candjî]

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
badjawe badjawes

badjawe femrin

  1. (antomeye) dizo del djawe.
    • Cwand i s' måvléve, ses badjawes tronnént.
  2. boke (ki djåze bråmint).
    • Po-z etinde leus badjawes,
      Et lzî vey hossî leus cous,
      Pus d’ on vijhén vineut a s’ finiesse. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.121, “Nos Bottresses” (fråze rifondowe).
  3. åjhmince po djåzer (vey les ratourneures ådzo).
    • Avou l' badjawe k' il a, i vindreut do keuve po d' l' ôr.
    • Si badjawe, c’ est del verdjale ki prind les ptits oujheas k’ endè vont-st a l’ avire sins tuzer ki l’ monde est plin d’ calinreye ! Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.7 (fråze rifondowe).
    • Avou les femes, i saye di rire. Mins nerén, i n' a nén l' manire. I n' les såreut ddja adawyî, I n' a nén l' badjawe d' on pårlî (rat. pa Lucyin Mahin.
    • Mins Bawin aveut del badjawe, si vos veyoz çou k' dji vou dire, ey el feme endè pierda l' tiesse. Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
  4. tchafete.
    • Kéne badjawe ki cisse båshele la!
    • Taijhe tu po l' amour di Diu, viye badjawe!
  5. (imådjreçmint) vwès.
    • I n' a måy yeu ki s' violon el mwin, et s' n' a t i måy schoûté ki l' badjawe di ses sondjes d' årtisse. Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.5 (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. fé peter l’ badjawe (a ene sakî) : lyi fote ene tchofe.
  2. keude li badjawe : serer l' boke a ene sakî.
    • Li mayeûr si rafèye di lî keûse si badjawe
      — Oho!… féve nosse Grégô qui tronléve les balzins…
      Joseph Mignolet, "Li tchant di m' tere", 1935, p. 50.
  3. clôre si badjawe : sere s' boke.
    • Cloyoz vosse badjawe, vî råvlea !
    • Si vs årîz clôs vosse badjawe, on n' åreut nén seu çoula.
    • So li ptit mirza ki hawe,
      I hansixh, i bouxhe di ses pus roeds.
      I fwait des ouys come on moudreu
      Afîsse ki l’ tchén cloye si badjawe. Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), «Li pawoureu», p.133 (fråze rifondowe).
    • Troes omes arivèt ? I les fåt språtchî d' on côp d' catapule, edon ! Ça lzî clôrè leu badjawe ! Paul-Henri Thomsin, ratournant Astérix amon lès Bèljes, 2022, p. 26 (fråze rifondowe).
  4. aveur ene fire badjawe : fé di s' gueuye.
  5. fé aler s’ badjawe : berdeler bråmint.
    • C' est-ene tchafete, i fåt todi k' ele fwaiye aler s' badjawe.
    • Sins fé asteme a li ptite malåde, ele kiminça a fé aler s' badjawe et tot hagnant madame Nanård ås cwate costés, ele lyi derit di tos ses pus roeds : Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.63 (fråze rifondowe).

Sinonimeye

[candjî]

Mots vijhéns

[candjî]

Notule d’ uzaedje

[candjî]
  • L' diferince inte li mashale et l' badjawe, c' est kel mashale acsegne l' oxhea et l' badjawe l' tchårnowe pårteye dizo l' djawe.

Rilomêye do mot

[candjî]

Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke No d' ene pitite eterprijhe ki fwait des brotches avou des spots e walon (leu waibe est cial)

  • « Titine Badjawe » persouanedje di teyåte djouwé pa Henriette Brenu.

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Sipårdaedje do mot

[candjî]

w. do Levant

Ratournaedjes

[candjî]
dizo del djawe
boke ki djåze bråmint
åjhmince a djåzer
ki djåze bråmint
fé peter l' badjawe
keude li badjawe