badjawe
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Aplacaedje tîxhon addjectif + no : «bas» + «djawe», calcaedje do francès « bajoue ».
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ba.ˈd͡ʒaw/ (minme prononçaedje pattavå)
- Ricepeures : ba·djawe
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal |
---|---|
badjawe | badjawes |
badjawe femrin
- (antomeye) dizo del djawe.
- Cwand i s' måvléve, ses badjawes tronnént.
- boke (ki djåze bråmint).
- Po-z etinde leus badjawes,
Et lzî vey hossî leus cous,
Pus d’ on vijhén vineut a s’ finiesse. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.121, “Nos Bottresses” (fråze rifondowe).
- Po-z etinde leus badjawes,
- åjhmince po djåzer (vey les ratourneures ådzo).
- Avou l' badjawe k' il a, i vindreut do keuve po d' l' ôr.
- Si badjawe, c’ est del verdjale ki prind les ptits oujheas k’ endè vont-st a l’ avire sins tuzer ki l’ monde est plin d’ calinreye ! — Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.7 (fråze rifondowe).
- Avou les femes, i saye di rire. Mins nerén, i n' a nén l' manire. I n' les såreut ddja adawyî, I n' a nén l' badjawe d' on pårlî (rat. pa — Lucyin Mahin.
- Mins Bawin aveut del badjawe, si vos veyoz çou k' dji vou dire, ey el feme endè pierda l' tiesse. — Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
- tchafete.
- Kéne badjawe ki cisse båshele la!
- Taijhe tu po l' amour di Diu, viye badjawe!
- (imådjreçmint) vwès.
- I n' a måy yeu ki s' violon el mwin, et s' n' a t i måy schoûté ki l' badjawe di ses sondjes d' årtisse. — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.5 (fråze rifondowe).
Ratourneures
[candjî]- fé peter l’ badjawe (a ene sakî) : lyi fote ene tchofe.
- keude li badjawe : serer l' boke a ene sakî.
- Li mayeûr si rafèye di lî keûse si badjawe
— Oho!… féve nosse Grégô qui tronléve les balzins…
— Joseph Mignolet, "Li tchant di m' tere", 1935, p. 50.
- Li mayeûr si rafèye di lî keûse si badjawe
- clôre si badjawe : sere s' boke.
- Cloyoz vosse badjawe, vî råvlea !
- Si vs årîz clôs vosse badjawe, on n' åreut nén seu çoula.
- So li ptit mirza ki hawe,
I hansixh, i bouxhe di ses pus roeds.
I fwait des ouys come on moudreu
Afîsse ki l’ tchén cloye si badjawe. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), «Li pawoureu», p.133 (fråze rifondowe). - Troes omes arivèt ? I les fåt språtchî d' on côp d' catapule, edon ! Ça lzî clôrè leu badjawe ! — Paul-Henri Thomsin, ratournant Astérix amon lès Bèljes, 2022, p. 26 (fråze rifondowe).
- aveur ene fire badjawe : fé di s' gueuye.
- fé aler s’ badjawe : berdeler bråmint.
- C' est-ene tchafete, i fåt todi k' ele fwaiye aler s' badjawe.
- Sins fé asteme a li ptite malåde, ele kiminça a fé aler s' badjawe et tot hagnant madame Nanård ås cwate costés, ele lyi derit di tos ses pus roeds : — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.63 (fråze rifondowe).
Sinonimeye
[candjî]- (dizo del djawe) : babetch
- (åjhmince a djåzer) : lokince, dibite, babeye, gueuye
- (onk ki djåze bråmint) : clapete, berdeleu, djåzeu, tatleu, tchafete, canlete
Mots vijhéns
[candjî]Notule d’ uzaedje
[candjî]- L' diferince inte li mashale et l' badjawe, c' est kel mashale acsegne l' oxhea et l' badjawe l' tchårnowe pårteye dizo l' djawe.
Rilomêye do mot
[candjî]Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke No d' ene pitite eterprijhe ki fwait des brotches avou des spots e walon (leu waibe est cial)
- « Titine Badjawe » persouanedje di teyåte djouwé pa Henriette Brenu.
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Sipårdaedje do mot
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]dizo del djawe
åjhmince a djåzer
fé peter l' badjawe
- Francès : casser la gueule (fr), giffler (fr)
keude li badjawe
- Francès : faire taire (fr), clouer le bec (fr)
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots walons d' aplacaedje tîxhon addjectif + no
- Mots do walon d' aplacaedje tîxhon
- Calcaedjes do francès e walon
- Mots ki s' prononcèt parey totavå
- Mots do walon di deus pîs
- Sustantifs do walon
- Motlî do walon po l' antomeye
- Mots do walon avou on sinse imådjrece
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots do grand Payis d' Lidje