cafè

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje itålyin « caffè » Dataedje do mot : 1750.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /ka.ˈfɛ/ /ka.ˈfœ/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ka.ˈfɛ/ (minme prononçaedje pattavå)
Ricepeures : ca·fè

Sustantif

singulî	pluriyal
cafè	cafès

cafè omrin

(abwesson) ravicant aboere, avnou el Walonreye diviè 1750, et k' on boet sovint å ddjuner, après l' dinner, å rciner et minme, do des cis, å soper.
- I m' ont siervou ene djatlêye di bolant cafè por mi s' reschandi.
- C' est l' cafè, cafè, cafè Ki fwait tchafter les cmeres
  Abeye les cocmwårs å feu
  Po fé do bon cafè — ChWe, dins l' tchanson C' est l' cafè (fråze rifondowe).
grinne, etire u molowe, d' èn åbe des tchôds payis, li cafeyî, ki dene ci aboere la.
- Dji passe mi veye a vudî l' aiwe sol cafè e rampono.
- Alez s' taper del bolante aiwe so l' cafè.
Modele:crono eurêye k' on-z î boet tofer do cafè, inte troes et cénk eures.
- Dji vs preye a cafè e nosse måjhone po dmwin.
(mot do bastimint) plaece k' on î vindeut so cafè, mins purade del bire et del gote.
- Dji pinse ki vos dvrîz rôbaler pus sovint divins les cafès ou aler vey les crapådes… — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.11 (fråze rifondowe).

Ratourneures

(abwesson)

do tene cafè u di l' ateni cafè u do rbatijhî cafè u do cafè d' cinse u do ralongui cafè: do cafè avou bråmint d' aiwe. rl a: lapete, rl a: tene, Antene, Rentetene. F. café léger.
do cafè k' a passé pa Antene et rivni pa Monfoirt: do foirt tene cafè.
do cafè k' on voet houte u do cafè k' on lireut l' gazete houte: do tene cafè.
do cafè k' on voet l' gade e fond del djate u do cafè k' on voet Napoleyon e fond }} u do cafè k' on voet sint Djôzef e fond }} u do cafè k' on voet sint Rok e fond u do cafè k' on voet sint Houbert e fond u do cafè k' on voet Paris e fond u do cafè k' on voet Måstrek e fond u do cafè k' on voet Bastogne e fond u do cafè k' on voet Glaireuse e fond u do cafè k' on voet Barbinçon e fond u do cafè k' on voet Virele e fond u do cafè k' on voet l' Cintri e fond u do cafè k' on voet Patiniye et Måvjhén e fond u do cafè k' on voet å triviè: do tene cafè, k' on pout vey li dessén k' i gn a å fond del djate (ene gade, Napoleyon, des sints, ene grande veye avou des belès måjhones, on ptit viyaedje avou des wåmires).
do restchåfé cafè u do rbolou cafè u do rcût café: cafè fwait la ddja ene hapêye, k' a rafroedi, et k' a stî rtchåfé.
ripourer so l' cafè: rimete do molou cafè so l' simince k' on-z a ddja passé dsu.
do foirt cafè u do cafè å dobe tresson, u do spès cafè u do cafè a côper å coutea u do cafè ki plake as coisses u do cafè po fé raviker les moirts u do cafè d' etermint u do cafè d' bateme: cafè avou waire d' aiwe. F. café corsé.
ene pignale di bon crås cafè: ene boune djate di foirt cafè.
- Nos gosteyrans l’ boûkete
  Et l’ crås cafè,
  Ene boune cwisse di robete
  Ou ene cwisse di tchet. — Joseph Mignolet, « Li Vwè dè Clokî, 1926, p.26 (fråze rifondowe).
rapurer l' cafè: endè rsaetchî li smince.
cafè a l' cécoreye: cafè avou del cécoreye divins.
coyî å cafè: pitit coyî, d' ene valixhance di 5 cécé.

djusse å cafè: caftire (di taexhon u d' fier). F. cruche à café.

cafè a l' oidje u cafè al toreyaline: aboere ki rshonne a do cafè fwait avou do broûlé oidje.
cafè al ferlope: cafè k' a bolou lontins, avou do laecea, do souke et des masteles. rl a: tchôdea. F. biscottes déchiquetées (masteles).
boere li cafè magnî o mitan di l'après-nonne (do pwin et do cafè). rl a: yoler, riciner. F. goûter.
vey ene sakî dins s' cafè: el vey mo voltî.
c' est dins les vîs pots k' on fét l' meyeu cafè: dijhêye po dire k' ene feme k' est ddja d' ådje "va co bén", rl a: tchôdron, casrole.
gn a pont d' dote, après l' cafè, on boet l' gote: i gn a rén a rdire a ça.
vla l' fåve foû; mi l' djambon et ti li stron; vos froz l' cafè et mi dj' el boerè: dijhêye al fén d' ene fåve.

(grinne molowe u nén)

ene féve di cafè: ene grinne di cafè.
do vete cafè: cafè nén co griyî.
des mars di cafè u li smince do cafè çou ki dmeure do molou cafè cwand il a stî passé. F. du marc.
molén å cafè: pitit molén k' on met so s' schô et tourner a ene manike po moure li cafè.
- Ele moleut co s' cafè avou èn ancyin molén å cafè.
broûler do cafè: fé tchåfer do vete cafè po k' i dvénxhe noer. F. torréfier.
aler triyî å cafè: aler el prijhon. rl a: saetchot.

(eurêye)

on cafè d' bateme, d' etermint, di comunion: eurêye avou do cafè et del dorêye u do rouyot, k' on-z î preye li fameye après on bateme, èn etermint, ene comunion.
fé on cafè ås frågnes: fé on cafè avou totes sôres di dorêyes u d' påstreyes.

(bastimint)

gårçon d' cafè: djonne ome ki sieve dins on cåbaret.
boigne cafè: pitit cafè avou des femes åjheyes; caberdouxhe.
on s' plait mî dins on ptit cafè k' dins one grande eglijhe: dijhêye do ci (del cene) ki dmeure voltî e s' måjhone.
sint å cafè, diåle el måjhon li ci k' a l' air bén binamé avou ls ôtes est cobén haeyåve e si måjhon.