fruzi

Walon (Rifondou)

Dobès rfondowes

fruzi

frumjhî

Etimolodjeye

(etimolodjeye nén acertinêye)

• Tayon-bodje latén « frīgĕre » ‎(« djaler »), avou l’ cawete di codjowaedje « -i » des viebes mot cité dins l’ FEW 3 D-F.
• Bodje neyerlandès « vriezen » ‎(« djaler »), avou l’ cawete di codjowaedje « -i » des viebes sorlon li motî Haust.
• So Berdelaedjes, vey li bate di dvizes. so l' etimolodjeye.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /fʀyːzi/ /fʀyzi/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /fʀyːzi/
• Ricepeures : fru·zi

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	fruzi / fruzixh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	fruzixhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	fruzixhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	fruzixhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	fruzirè / fruzixhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	fruzixheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	fruzixhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	fruzi
Ôtes codjowaedjes	come prusti

fruzi (v. sins coplemint)

1. esse mouwé et sinte come on ptit tronnmint di tot s' coir.
   • Dji fruzixh totes les feyes ki dj' l' ô djurer come on poirteu d' saetchs — Motî Forir (fråze rifondowe).
2. minme sintimint a cåze del pawe.
   • Ene houlote, sol piket do pré Roland, tchawa... Li grand Djam fruzixha et dna-st on côp d' corijhe al Rossete po lyi fé wangnî å pus abeye li måjhinete do vî Pagna — Marcel Hicter (fråze rifondowe).
   • Come ene biesse plinne di måvasté
     Ki hoûle å moens k' on î pinse
     Et ki vs fwait fruzi cwand ça cmince,
     Li tonire pete di tos costés — Georges Meurisse (fråze rifondowe).
   • On n’ fruzixh nén po des tchitcheyes
     Li cou sol Terisse des Coirbås — Guy Fontaine, dins l' tchanson «Set solos po Rathmès» (fråze rifondowe).
   • Si mere ossu tapa ene atote :
     — Ê, djupsyin ! Di wice vinoz vs, djans ?
     Vos savoz bén k' dji fruzixh tote cwand vos rintrez si tård des tchamps! — Louis Lagauche, Li p'tit hièrdî, (1926), p. 46 (fråze rifondowe).
3. minme sintimint a cåze d' on bouneur, d' on bouneur passé.
   • Fruzi d' djoye. — Motî Cambresier (fråze rifondowe).
   • L' aiwe ki glisse evoye est si peure
     Ki l' båjhe d' ene fleur ås rôzès lepes
     El fwait fruzi — Léon Warnant (fråze rifondowe).
   • Ti rapinses tu co di l' esté passé ?
     Nos t' vinéns co vey deus feyes li samwinne.
     Binamé ptit banc, louke, rén k' d' î tuzer,
     Dji sin k' dji fruzixh, et dji rvoe Madlinne — Émile Wiket (fråze rifondowe).
   • Vos grands oûys plins d’loumîres
     Årdèt come èn åté,
     Et vos fènès påpîres
     Frusihèt d’leû clårté… — Émile Wiket, "Fruzions d' cour", p.48.
   • Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
     Lyi discovrant çou k' ele a d' catchî,
     K' a sintou tot m' lijhant, ene douce låme,
     Ene låme di fré, di s' cour brotchî. — Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Por zèls !", tome 44, p. 409 (fråze rifondowe).
   • Mi coir fruzixh å tåvlea ki m' rapele
     Toet d' panes et d' wås so des meurs di payroû. — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.10, A m’ vî hametê (1923) (fråze rifondowe).
4. tronner (di froed, evnd.).
   • Fruzi d' froed. — Motî Cambresier (fråze rifondowe).
   • Dji fruzixh divins les rins — Motî del Hesbaye (fråze rifondowe).
   • Louke les cladjots ki fruzixhèt a l' air.
   • L' ivier pout caker a m' finiesse,
     Si alinne ni m' såreut fé fruzi. — Martin Lejeune, "Prétimps dè coûr", 1897 (fråze rifondowe).
   • Portant, viè saze cint cwarante troes,
     I veyît leu deujhinme pont d’ pire,
     Fruzi mågré ses deus cints ans,
     Et ci-la k’ esteut si pezant
     Pica s’ tiesse el gofe Sitinbire ! — Joseph Vrindts, Vîx Lîge, (1901), p.12, “Li Bonne Chance fait tot” (fråze rifondowe).
5. fé on ptit mouvmint tot cåzant d' èn efant dins l' vinte di s' mame.
   • Paski, cwand dj' a oyou vosse bondjoû, l' efant ki dj' poite a fruzi d' djoye ådvins mi-minme. — Jean-Marie Lecomte, Evandjîle sint Luk (ratournaedje) (fråze rifondowe).

Parintaedje

• fruzixhaedje, fruzixhmint
• fruzion
• fruziner, fruzinaedje

Sinonimeye

• (tos les sinses) : frumjhî
• (di pawe) : tronner, awè l’ tchå d’ poye

Sipårdaedje do mot

w. do Levant

Ortografeyes

Divant 1900 :

• fruzi : E89 ^(lére), E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• fruzi : E1, E34, E170, E213

E rfondou walon :

• fruzi : R10 ^(lére), R13

Li mot n’ est nén dins : C8

Ratournaedjes

esse mouwé et sinte come on tronnmint pattavå s' coir

• Francès : frémir ^(fr), tressaillir ^(fr)

tronner (di pawe, di five)

• Arabe marokin : [[{{{2}}}#|{{{2}}}]] ^{[[:غزل:{{{2}}}#غزل|(غزل)]]} =‎ ghezel, قفقف ^(ary) =‎ qefqef, ترعد ^(ary) =‎ tre3d
• Francès : trembler ^(fr), frissonner ^(fr)

Pårticipe erirece

fruzi

1. Pårticipe erirece do viebe "fruzi".
   • Paski, cwand dj' a oyou vosse bondjoû, l' efant ki dj' poite a fruzi d' djoye ådvins mi-minme — Jean-Marie Lecomte, Evandjîle sint Luk (ratournaedje) (fråze rifondowe).

Codjowas

Dobès rfondowes

fruzi

fruzixh

fruzi

1. indicatif prezintrece, prumire djin do singulî, do viebe « fruzi » (rålmint eployî)
2. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece