gårni

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje vî francike « warnjan » racuzinåve avou l' francès « garnir » et l' inglès « warn » avou l’ cawete di codjowaedje « -i » des viebes

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ɡɒːʀ.nɪ/ /ɡɔːʀ.ni/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ɡɔːʀ.ni/
• Ricepeures : går·ni

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	gårni / gårnixh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	gårnixhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	gårnixhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	gårnixhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	gårnirè / gårnixhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	gårnixheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	gårnixhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	gårni
Ôtes codjowaedjes	come prusti

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	gårni / gårnixh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	gårnixhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	gårnixhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	gårnixhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	gårnirè / gårnixhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	gårnixheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	gårnixhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	gårni
Ôtes codjowaedjes	come prusti

gårni (viebe å coplemint)

1. diner çou k' ene sacwè a mezåjhe.
   • E wice k' i gn aveut nou ritchåd
     Ki voleut disloyî s' boursete,
     Li Bon Diu divins les måjhinetes,
     Apoirtéve po gårni l' årmå. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Les roies", p.10 (fråze rifondowe).
   • Soltins k' Houbert a stî gårni li tchvå et l' ateler, elle ont fwait les schieles, e tchafiant — Rodolphe Dedoyard (fråze rifondowe).
2. rafûler d' gågåyes.
   • Ele va gårni ses finiesses pol dicåce — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
   • HOUBERT. Mins pocwè n' a t on nén gårni l' vinåve don ? Tot Djudla Mouze divreut-st esse al gåre…
     LIZE. - C' est rapôrt ås beas parints a divni d' nosse Djan.
     FRANCWES. (a Houbert) - I vs va maryî hin l' gayård?. — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.4 (fråze rifondowe).
   • Rissaetchîz do brouwet l' agnon piké des clawsons et l' bouket gårni — Charles Massaux (fråze rifondowe).
   • Les piyônes dinèt a plaijhi des grossès rodjès fleurs po gårni l' finiesse al porcession — Joseph Houziaux (fråze rifondowe).
3. (viebe å coplemint) rafûler d' ene ôte sacwè.
   • Et les hôtès yebes et les fleurs,
     Gårnixhént les talus d’ sankisses. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.172, “Drî les Rowes” (fråze rifondowe).
4. ahessî avou des meubes.
   • Li r’glatihante powésêye èbèlihév’ di ses éles d’ôr li houlêye tâve, li foûme èclôse, li scrif’tôr, ki gârnihît s’ tchambe — Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "L' aloumire", 1921, p. 48.

Parintaedje

• gårnixhaedje, gårnixheu, gårnixheure
• disgårni
• rigårni

Sinonimeye

• (diner a ene sacwè çou k' ele a mezåjhe): ahessî
• (rafûler d' gågåyes): gåyoter

Ortografeyes

Divant 1900 :

• gârni : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• ganrni : E165
• gårni : E1, S117
• garni : C8, G209, O3, S104, S109
• gârni : C1, C9, C20, G209, O4, O92 ^(lére), S117

E rfondou walon :

• gårni : R10 ^(lére)

Li mot n’ est nén dins : E89

Ratournaedjes

ahessî

• Francès : garnir ^(fr), fournir ^(fr), préparer ^(fr), pourvoir ^(fr)

gåyoter

• Francès : garnir ^(fr), orner ^(fr), décorer ^(fr), parer ^(fr)

ahessî avou des meubes

• Francès : garnir ^(fr)

Pårticipe erirece

gårni (nén candjåve)

1. Pårticipe erirece do viebe « gårni ».

Codjowa

	Dobès rfondowes
gårni		gårnixh

Do viebe «gårni»

1. indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
2. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	gårni	gårnis
femrin padrî	gårneye	gårneyes
femrin padvant	gårneye	gårneyès

gårni omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. gåyoté avou ene sacwè.
   • Vos veyoz don k' å XIII siekes come å XVIII, come disc' al grande guere, tot Lidje ås fiesses di pårotche, cråmignonéve divins nos vinåves gårnis d' drapôs, et so nos plaeces la k' nos efants fijhént rawse so les tchvås d' bwès. — Joseph Mignolet, "Li walon å payîs di Lîdje" (1938), p.18 (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. cwårtî gårni: cwårtî ahessî avou des meubes.
   • Ele a dmanou dvins on cwårtî gårni emon m' sour. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.79 (fråze rifondowe).
   • « Dji m’ marèyereû sins fé pus longue intrêye »
     dihéve-dj’ ine fèye à m’ bèle mére à div’ni
     « Mins wice volez-v’ qui dj’ vâye avou vosse fèye
     dji n’ troûve nin minme on p’tit qwårtî gårnî » — Joseph André, È grunî di m’ bèle-mére.

Ratournaedjes

gåyoté avou ene sacwè

• Francès : garni ^(fr), décoré ^(fr)

cwårtî gårni

• Francès : appartement meublé