moirt
Apparence
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /mwaːʀ/ /mwaʀ/ /mwɛːʀ/ aschoûtez lu/mwæːʀ/ /mweʀ/ /mwɛʀ/ /moːʀ/ /mɔ̃ʀ/ /muːʀ/ miersipepieuzmint e l’ notule ALW 1.62 ; (betchfessî oi).
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mwaːʀ/
- Ricepeures : nén rcepåve
Etimolodjeye 1
[candjî]Tayon-bodje latén « mors » (minme sinse).
Sustantif
[candjî]moirt femrin todi singulî
- moumint k’ ene vicante sacwè (djin, biesse, plante) mourt.
- Dj’ a stî tote brouyeye avou l’ moirt da Albert.
- estance d’ ene djin ki n’ vike pus.
- Dj’ a morou tola, mins dj’ a vnou foû del moirt — Albert Lovegnée (fråze rifondowe).
- djin ki n’ vike pus.
-
(sinse 3) Des moirts.
- mori di s’ bele moirt
- c’ est sont come les pourceas ki n’ fijhèt do bén k’ après leu moirt : dijhêye po onk k’ on voet evi.
- bele moirt : moirt naturele (sins maladeye ni accidint).
- moirt subite : moirt tot d’ on côp, divant l’ ådje.
- Moirt Subite : no d’ ene marke di gueuze.
- Si l’ moirt mi prind, si l’ moirt mi strind, ki ni curé ni priyesse n’ poye vini a tins, vinoz nosse såveu Djezus-Cri å Sint-Sacramint : (e l’ eglijhe catolike) viye priyire divant d’ mori, ramexhnêye di J. Calozet.
- conter tot disk’ al moirt do tchet : raconter vormint tot, minme çou ki n’ sieve a rén.
- souner a moirt : sounaedje especiål des clotches po dire k’ i gn a on moirt e viyaedje. Ode: souner l’ transe.
- hoûler a moirt : hoûler come les leus, tot djåzant d’ on tchén, et k’ on creyeut k’ ça anoncive on moirt.
- Triyingue del moirt : dins ene batreye militaire, plaece ka k’ i gn a bråmint des touwés.
- Holindje, Lutrubwès, Viyé-l'-Boune-Aiwe : a l’ Ofinsive, c’ esteut l’ triyingue del moirt; on djoû rprind des Amerikins, li londmwin des Almands.
Parintaedje
[candjî]- mori, moraedje, moreu, mora, morant
- ramoirt (moirt et ramoirt)
- rimori
- amoirti, amoirtixhmint, amoirtixhaedje
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]- (moumint del fén del veye) : moraedje
Mots vijhéns
[candjî]Rilomêye do mot
[candjî]Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke
- «Li moirt di l’ åbe» long powinme da Henry Simon.
Ortografeyes
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]moumint kel veye eva
Etimolodjeye 2
[candjî]Tayon-bodje latén « mortuus » (moirt, d’ on mimbe, anixhilé, d’ ene lwè, flåwe).
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | moirt | moirts |
femrin atribut | moite | moites |
femrin epitete (todi padvant) |
moite | moitès |
moirt omrin
- ki n’ vike pus, po ene djin.
- Il est moirt dispu bele ådje.
- Dji vou aveur li fén mot so çou k’ on dvénrè après, cwand k’ on serè moirt — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- On n’ houkive li docteur, torade ki cwand on-z esteut cåzu moirt — Georges Ghys (fråze rifondowe).
- Bråves vîs pere-tåyes, moirts po nosse liberté, coûtchîs dzo l’ pire, doirmoz todi e påye Modele:JPie
- ki n’ sait pus bodjî, d’ on mimbe.
- Dispu l’ accidint, mi gåtche djambe est moite.
- ki n’ vike pus, d’ on texhou biyolodjike.
- I fåt rsaetchî les moitès tchås.
- Nole trace di l’ ôte såjhon … Siya ! Des moitès foyes
Å pî del håye d’ årdispene tote floreye. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dixmude », 1916, p.25 (fråze rifondowe).
- k’ on n’ sint pus, tot djåzant d’ on boket do coir.
- Ça m’ lance des côps dins les doets : ti n’ direus k’ ça est moirt
- k’ on ndè cåze pus, ki n’ rote pus.
- Loukîz a : moite aiwe, Moite-Han.
- kesse moite :
- a) kesse k’ on nd a bråmint djåzé ki l’ dossî est cloyou, polbon.
- F. " affaire classée".
- b) margaye å tribunå k’ on-z a pierdou.
- moite sititchete, moite cawete, moite betchete : (linwince) cawete, betchete, foirt viyes dins l’ lingaedje, et ki n’ plèt pus esse eployeyes po fé des noûmots.
Notule d’ uzaedje
[candjî]- Po l’ ratournaedje francès walon di fråze come « il est mort », on pout aveur « il a morou » si « mort » est pårticipe erirece (fråze d’ accion) et « il est moirt » si « mort » est addjectif (fråze di sitouwåcion). Loukîz a : « mori ».
- E walon, a Lidje todi, on dit pus voltî « vo-l'-la moirt » k' « il est moirt »
Ratournaedjes
[candjî]- tchaire moirt; toumer moirt: mori tot d’ on côp.
- moirt et ramoirt
Parintaedje
[candjî]Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]- (ki n’ vike pus, d’ ene djin) : ralé, revoye, ramoirt (moirt et ramoirt)
Ortografeyes
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]- F. "mort, décédé, nécrosé".
- F. "mort, insensible".
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | moirt | moirts |
femrin | moite | moites |
moirt omrin
- li ci ki n’ vike pus.
- On stinda l' moirt divins et, dvant ses eritîs
K' el loukît ene dierinne feye, li covieke rida dsu
— Henri Simon, "Li rvindje di l' åbe (fråze rifondowe).
- On stinda l' moirt divins et, dvant ses eritîs
- (mot d’ cwårdjeu)
- cwåtes k’ on stî djouwêyes.
- djouweu ki n’ djowe nén, tchaeke a s’ toû, cwand on-z est cénk et k’ i n’ fåt k’ cwate djouweus.
- Nos djouwrans avou on moirt.
Ratourneures
[candjî]- woeyî on moirt : dimorer dins l’ tchambe do moirt, del nute.
- Cwand gn a on moirt sol plantche on dimegne, gn a co onk ki shût dins les shijh samwinnes : doûce creyance did dinltins.
- leyîz les moirts e påye : dijhêye cwand on codjåze on moirt.
- Ti freus on bea moirt : dijhêye po balter onk (metans, k’ est bén abiyî).
- cwand on est moirt, on n’ vike pus u : cwand on est moirt, c’ est po lontins : li moirt, c'est po d’ bon.
- blanc-moirt; blanc come on moirt
- Li tchmijhe d’ on moirt n’ a pont d’ potches :
- Li ci ki ratind après les solés d’ on moirt va co lontins a pîs dischås : i n’ fåt nén ratinde les eritaedjes.
- Dou çk’ i gn a des moirts, les ouxhs sont todi å lådje u : On n’ clôt nén l’ ouxh la k’ gn a on moirt : dijhêye po rire cwand on vs dit ki vosse brayete est å lådje.
- on n’ rileve nén les moirts : (mot d’ cwårdjeu) dijhêye po espaitchî k’ on n’ våye rivey les cwåtes k’ ont toumé.
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]- (rilidjeuzmint) : trepassé
- (moirt nén naturelmint) : touwé
- (mierdjin ki mourt d’ ene maladeye) : moraedje
Adviebe
[candjî]moirt omrin
- (divant èn addjectif) foirt.
- Il est moirt sô.
- Nos rivnéns, moirt nåjhis, åd triviè des tcherwés — Jacques Warnier (fråze rifondowe).
- Mwért nanti, tot hictant, i s’trinna st’è s’bôme fî parèye qu’on lîve qu’on a corou djus — Joseph Mignolet, Li payis des soteas (1926), p.46.
- (dins les vierbires ås pronos) foirt, bråmint.
Ratourneures
[candjî]- si rire moirt: rire foirt.
- si tuzer moirt
- si schiter moirt
- aveur ene foite schite
- aveur foirt peu.
- braire ses iys tot moirt: bråmint tchoûler.
- si priyî tot moirt: priyî foirt, tot l’ tins.
- cweri moirt: cweri bråmint.
- Elle aveut pindou s’ paltot sol minne, po m’ fé cweri tot moirt après — Chantal Denis (fråze rifondowe).
Sinonimeye
[candjî]- (divant "scran"): fén
- (divant "sô"): crevé
- Loukîz a : « totafwaitmint »
Ratournaedjes
[candjî]Waitîz eto
[candjî]Lijhoz l’ årtike moirt so Wikipedia
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon avou des eredjistrumints odios
- Mots avou l' betchfessî oi
- Mots do walon d' on seu pî
- Mots do walon vinant do latén
- Sustantifs do walon
- Sustantifs do walon todi singulîs
- Mots do walon avou des ratourneures
- Motlî do walon pol rilidjon catolike
- Addjectifs
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Sustantifs
- Motlî do walon po les cwårdjeus
- Adviebes