Aller au contenu

tot

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Tayon-bodje latén « totus » (« tot, tchaeke, tot etir »).

Prononçaedje

[candjî]

Adviebe

[candjî]
Alofômes
tot tote

tot

  1. mostere on hôt livea di l' adviebe ki shût (nén candjåve).
    • Dji lyi dmande tot biesmint : «eyet vosse feme, ça lyi va» ?
  2. mostere on hôt livea di l' addjectif ou d' l' addjectivire (candjåve å femrin, mins nén å pluriyal).
    • Il a rivnou tot frexh di tchôd.
    • I parexhént tot disbåtchîs.
    • Elle esteut tote binåjhe.
    • Elle ont dmoré tote biesses.
    • Si tiesse esteut tote e croles Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
    • Les beas våzes estént tot a bokets.
    • Nole trace di l’ ôte såjhon … Siya ! Des moitès foyes
      Å pî del håye d’ årdispene tote floreye. Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dixmude », 1916, p.25 (fråze rifondowe).
  3. divant on prono d' djin, mostere li rshonnance avou çou k' on ratind di cisse djin la (candjåve å femrin, mins nén å pluriyal).
    • C' est tot lu, la ça, d' ariver ene eure trop tård.
  4. mostere on hôt livea do viebe.
    • Et cwand l' viye croe ki tome e-n ene blesse
      Årè tot fini do toumer,
      I n' dmeurrè pus rén d' çou k' dj' inme,
      Ki m' rapinsreut çou k' dj' a-st inmé. Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li Tossaint", p.39 (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. aveur di tot.
    • Ele aveut d' tot e s' botike et les pôvès djins do Gravioûle alént acroere la. Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.63 (fråze rifondowe).
  2. li tot, c’ est di
    • Li monde, c’ e-st ene djowe wice k’ on tape a l’ åwe : li tot, c’ est di n’ nén esse l’ åwe. Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes & pititès gotes » (1905), p.12 (fråze rifondowe).
  3. tot a schipe : rafoircixhaedje di a schipe
    • Tot a schipe arivé a l' ospitå d' Calais, on docteur egzamina l' oficî et Pire Lipaye fourit tcherdjî del sognî tot come i l' aveut fwait diski la Louis Tilkin (fråze rifondowe).

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Nén definixhant prono

[candjî]

tot neute

  1. (nén candjåve) mostere l' eshonna des sacwès k' on ndè cåze, sins ndè rovyî ene.
    • I fåt tni tot çoula por lu.
    • I fåt k' on fwaiye tot lu-minme.
  2. sacwè l' pus impôrtante (todi avou l' definixhant årtike « li »).

Ratourneures

[candjî]
  1. tot toûne al ribolete, gn a tot ki toûne li cou
  2. c’ est l’ tot di; c’ est nén l’ tot

Sinonimeye

[candjî]

totafwait

Ratournaedjes

[candjî]
eshonna des sacwès k' on ndè cåze, sins ndè rovyî ene
sacwè l' pus impôrtante

Nén definixhant prezintoe

[candjî]
singulî pluriyal
omrin tot tos
femrin tote totes / totès
  1. mostere li sacwè e-n etire.
    • Ritnoz bén tot çki dji vs a dit.
    • Tote ciste ivier, k' il a toumé del nive Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
    • Ç' a stî l' minme ramdam tote djoû et tote nute.
  2. mostere les sacwès sins ndè rovyî.
  3. (candje sorlon l' djinre mins nén l' nombe) overe come coplemint direk di l' atribut tot mostrant on hôt livea do viebe.
    • S' ele rote, vos tronnez tot,
      Ca ele peze nonante kilos. Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Po plaire à Nanèsse" (fråze rifondowe).
    • Sav bén k’ c’ est plaijhi d’ aveur ene måjhone comme cisse-cial, vos, Janete. Il î fwait si frisse la ! Dji m’ ra dedja tot. Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.118 (fråze rifondowe).
    • Mins cwand on lyi derit des noveles då viyaedje
      Et k' il aprinda pår ki l' hiedresse n' esteut pus
      K' ele aveut rindou l' åme cåze … d' èn emacralaedje
      Et k' ele aveut dmandé co traze feyes après lu
      Si vizaedje candja tot. Louis Lagauche, "Li ptit hierdî" (1926), p. 151 (fråze rifondowe).
  4. eployî après c' est.
    • C' est totès belès åmayes po repleni après l' ivier.
    • C’ est tos rénnvåts k’ on dvreut
      Marker d’ ene grande noere croes
      Et les loyî l’ onk a l’ ôte so des strins
      Adon mete li feu divins. Joseph André, "Dizos leû fèrome", 1919, p.76 (fråze rifondowe).
    • Loukîz l' djonnesse, c' est tos omes di stok capåbes do bouxhî moirt les cis ki s' metèt so leus voyes. Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.26 (fråze rifondowe).
  5. totes sôres di.
    • Et les belès stoeles ki ns veyans
      S’ esprinde sol fén d’ ene claire djournêye,
      Divnèt totès frawiantès fleurs. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.91, “Vîx Souv’nir” (fråze rifondowe).
    • Dji m’ va fé mete totès plantches å meur, ti sais bén, hin ! Come des djivås, la ! Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.116 (fråze rifondowe).
    • C' est cial k' on voet tos apôtes
      Ki frént rire li pus trisse fougna ! Louis Lagauche, "Amon nos autes : tchansons tchusèyes" (1908-1912), p.17 (fråze rifondowe).
    • Come vos ndè poloz djudjî, li Societé Walone, contéve totès djins d' cwè. Joseph Mignolet, "Li walon å payîs di Lîdje" (1938), p.48 (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. tote djoû, tote nute
  2. tos boignes contes
  3. tos tchamps tos payis
  4. di tote foice
  5. mete a totes les såces
  6. on n’ a nén tos les pås k’ on hosse

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

tertos

Ratournaedjes

[candjî]
mostere li sacwè e-n etire

Divancete

[candjî]

tot (nén candjåve)

  1. divant on pårticipe prezintrece, çou ki fôrmêye li djerondif.
    • Kimint av trové cisse machine la, Renkin ? Tot tuzant, sire.

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

tofjhant ki

Sinonimeye

[candjî]
  • e (+ pårticipe prezintrece)
  • å (+ viebe sustantivé)

Ratournaedjes

[candjî]
djerondif

Neyerlandès

[candjî]

Prononçaedje

[candjî]

Divancete

[candjî]

tot

  1. diski, disca.

Mots d’ aplacaedje

[candjî]