abetchî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Do viebe « betchî », avou l’ betchete « a- » des viebes.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /a.bɛ.ˈt͡ʃiː/ /a.bɛ.ˈt͡ʃi/ /a.bɛ.ˈt͡ʃe/ /a.bɛ.ˈki/
- (pa picårdijhaedje) /a.bɛ.ˈki/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /a.bɛ.ˈt͡ʃiː/
Ricepeures : a·be·tchî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	abetche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	abetchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	abetchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	abetchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	abetchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	abetchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	abetche
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	abetchî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

abetchî

(viebe å coplemint) nouri èn oujhea.
- Gn a nén co po-z abetchî on pierot — D.T.W.
(viebe å coplemint) assaetchî èn oujhea.
- Dji fwai ene trinnêye po-z abetchî les moxhons.— D.T.W.
(viebe å coplemint) assaetchî, andoûler.
- Ele s' a leyî abetchî pa des fås samblants.— D.T.W.
(viebe å coplemint) magnî doucetmint del coine des lepes.
Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
(mot d’ houyeu) schaver disk' a trover ene voenne di hoye.
- Abetchî l' voenne — Motî Haust (fråze rifondowe).
ataker èn ovraedje.
Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
(viebe å coplemint) (usteye) rastroeti e cogne di betch li dbout d' èn usteye.
- Abetchî on på — D.T.W.
(viebe å coplemint) (usteye) amoussî l' ponte d' èn usteye dvins on trô k' on vout-st alårdjî.
- Abetchî l' haminde. — D.T.W.
(viebe å prono) prinde li betchêye.
(v. sins coplemint) hagnî å hanzin, si fé andoûler.
Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
(v. sins coplemint)si fé gleter l' minton.
Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
(v. sins coplemint)aponde.
- Chabot passa si åmatén a plaker ås timbes. Doze eures abetchît. Li prumî clair atouma sor lu …— Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 8 (fråze rifondowe).

Ratourneures

i gn a nén co po s' abetchî : i magne avou l' dibout des lepes.

Parintaedje

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :

abèkî : O

Ratournaedjes

nouri èn oujhea

Francès : donner la becquée ^(fr)

assaetchî èn oujhea

Francès : allécher ^(fr), afriander ^(fr)

assaetchî, andoûler

Francès : attirer ^(fr), afrioler ^(fr)

magnî doucetmint del coine des lepes

Francès : manger du bout des lèvres ^(fr), grignoter ^(fr)

schaver disk' a trover ene voenne di hoye

Francès : creuser jusqu'à une veine de charbon (nén ratournåve direk e francès)

ataker èn ovraedje

Francès : commencer ^(fr) un ouvrage

rastroeti e cogne di betch li dbout d' èn usteye

Francès : amincir en forme de bec l'extrémité d'une pièce

amoussî l' ponte d' èn usteye dvins on trô k' on vout-st alårdjî

Francès : faire entrer la pointe d'un outil dans un trou qu'on veut élargir ou fraiser (nén ratournåve direk e francès)

amoussî l' ponte d' èn usteye dvins on trô k' on vout-st alårdjî

Francès : commencer ^(fr) un ouvrage

s' abetchî

Francès : prendre la becquée

hagnî å hanzin

Francès : mordre à l’hameçon ^(fr) (sens propre et figuré), se faire piéger ^(fr)

si fé gleter l' minton

Francès : se mettre en appétit ^(fr)

aponde

Francès : poindre ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	abetchî	abetchîs
femrin	abetcheye	abetcheyes

abetchî omrin

Pårticipe erirece omrin do viebe "abetchî".
Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	abetchî	abetchîs
femrin padrî	abetcheye	abetcheyes
femrin padvant	abetcheye	abetcheyès

abetchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

k' a stî andoûlé.