bagnî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje patwès latén « balneare », adon racuzinåve avou l' vî francès « bagnier ».

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /ba.ˈŋiː/ /ba.ˈŋi/ /ba.ˈŋɪ/ /bɛ̃ː.ˈŋiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ba.ɲiː/
Ricepeures : ba·gnî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	bagne
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	bagnîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	bagnans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	bagnnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	bagnrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	bagnive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	bagne
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	bagnî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

bagnî

(viebe å coplemint) laver dvins on bagn.
- Les blancs-moussîs sont la (…)
  E mitan des machenes;
  Rén ki des estroupyîs k’ i fåt bén remantchî;
  I les vont tchaspougnî, et masser et bagnî — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
(viebe å coplemint) (mot d’ medcén) laver ene plåye.
- Avoz vs deus grossès boufletes/br>Ki nos loumans ene diflucsion,
  Bagnîz l' avou di m' måvlete,
  Ele divénront come deus melons. — François Barillié, Li charlatan contraire, divins Li camarad′ dè l'joie, 1852, p.9 (fråze rifondowe).
(viebe å coplemint) (djeyografeye) passer dvins (tot djåzant d' on mouze).
- Po rinde del veye å molén do viyaedje,
  Dji véns bagnî ses pareuzes e m' corant. — Louis Lagauche, L'aimant, Li tchanson del Mouze, (1947), p. 108 (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) fé mete dvins on bagn.
(v. sins coplemint) naedjî.
- Cwand c' est e l' esté,
  Dji m' pormoenne sovint do long di l' aiwe,
  Et s' i fwait foirt tchôd,
  Dji m' dismousse, dji bagne on ptit pô ; — François Barillié, Li camarad′ dè l'joie, 1852, Li Sans-çouci Lîgeois ou l’Krenkinî d’Lîge, p.105 (fråze rifondowe).
- WÅTÎ. Sav bén bagnî, m’ fi ?
  ANDRÎ. – Mi ? (i s’ recrestêye) Come on spitrea. — Joseph Mignolet, Li tchèsturlinne dèl bèle rotche : comèdèye è treûs-akes, 1922, p.12 (fråze rifondowe).
- Berôler dins l' nive di l' ivier
  A schlide u a coucou-poyon
  Di l' esté, djouwer ås laweres
  Bagnî miernou å Pré des Ponts — André Dewelle (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) (amagnî) tot djåzant d' nouriteure.
- Vos riyoz ?... Av dedja magnî d' l' elibote vos nosse dame ? C' e-st ôte tchoi ki do stocfeshe savoz çoula. Pår cwand ça bagne e boure, avou ene miete di pierzin. — Joseph Mignolet, Li vôye qui monte, (1933), p.10 (fråze rifondowe).
- … des belès vetès språtes ki bagnnut dins leu crinme — Chantal Denis (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) aveur di l' aiwe tot åtoû.
- Li scriftôr avou l' tapis del tåve bagnént-st e l' aiwe k' abrotcha foû do våze ki l' feme djeta sol plantchî avou les rôzes k' estént dvins. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.8 (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) (imådjreçmint) aveur ene sacwè a rdoxhe.
- Po çou k’ est des creyants, n’ è djåzans nén, ca n’ ont seur nén tant sogne del moirt, foû plins d’ espwer sont i, après l’ dierin hiket, di poleur bagnî e l’ loumire do Creyateur, avou s’ fi, les andjes et tot l' houdén, si rafiyant eco pus di rvey tos les cis k’ sont ddja evoye — w:Jean-Philippe Legrand (fråze rifondowe).
(viebe å prono) : Loukîz a : « si bagnî ».

Ratourneures

bagnî come on pexhon : foirt bén naedjî.
bagnî come ene pire e fond : foirt må naedjî.
bagnî e s’ cråxhe : esse foû binåjhe.
bagnî e bouneur : esse foû binåjhe.

Parintaedje

Ortografeyes

Divant 1900 :

bagni : E212 ^(lére)
bagnî : E177a ^(lére), E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

bagnî : C9, C99, E1, E21, E34, O0, O4
bagni : C1, C8, C13
bingnî : O4

E rfondou walon :

bagnî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

bagnî

Francès : baigner ^(fr)

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	bagnî	bagnîs
femrin padrî	bagneye	bagneyes
femrin padvant	bagneye	bagneyès

bagnî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

k' est bagnî.
- Deus ouys rilujhant come des pieles,
  Deus rôzès tchifes, kékès dinteles,
  Et tot çoula bagnî do solo. — Martin Lejeune, "L’amour vint dè passer", dins « L’année des poètes » (1892), p. 230 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

bagnî

Francès : baigné ^(fr)