Aller au contenu

betchete

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Bodje « betch », avou l’ cawete « -ete ».

Prononçaedje

[candjî]

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
betchete betchetes

betchete femrin

  1. (tecnolodjeye) pitite buze po vudî djusse, d' on pailon, d' ene djusse, d' on paket d' laecea.
  2. (antomeye) boket dvantrin do pî.
    • C' est des trop stroets solés: i m' fijhèt må al betchete
    • Mins lon d' aler å buro des bagaedjes, ele cora-st å wichet k' on dnéve les copons pol lene di Brussele et rassaetchant s' vwelete so s' vizaedje si levant so ses betchetes di pîs po-z avizer pus grande k' ele n' esteut et tot s' tinant ossu roede k' ene beye, ele dimanda on copon pol Hôt-Pré. Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.30 (fråze rifondowe).
  3. (antomeye) boket dvantrin des doets.
    • Des arondes, a trûlêyes, balzinént dzeu s' blonde tiesse,
      Si tchén hawéve di djoye tot rveyant l' coine di s' toet,
      Et Djôzef di finiesse,
      Lyi voyive on båjhaedje sol betchete di ses doets. Joseph Mignolet, "Fleûrs di prétins", p.83 (1929), "Li molin dè vî Stiène" (1925) (fråze rifondowe).
  4. (antomeye) boket dvantrin del narene.
    • On djoû k’ djaléve a finde les pires,
      A vs epoirter l’ betchete do nez,
      Dji sondjive, cligntant del påpire,
      A m’ tchôde coulêye, bén astançné. Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
    • Onk fjheut li vizaedje do bambert ki vént dmani deus eures a s' rafroedi l' betchete del narene so les cwåreas po nos admirer. Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.19 (fråze rifondowe).
    • Li mame, on n’ voet ki l’ betchete di s’ narene ; et l’ pere, cwand i rintere, a-st avou télmint froed k’ il a beu cekes et toneas et k’ i s’ tape tot moussî so s’ payasse, les mwins dvins ses potches, disk’ å dzeur des bresses. Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.8 (fråze rifondowe).
  5. coron d' ene sacwè.
    • Ki dirîz vs d’ on tchén ki s’ crevintreut tote si veye po-z aveur li droet do poirter on ptit rodje floket sol betchete di s’ cawe ? Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes & pititès gotes » (1905), p.14 (fråze rifondowe).
  6. boket dvantrin do solé
  7. stroukiante pårt d' ene sacwè.
    • Et vola tot d’on côp, so l’ sèmé qu’èsteût nou,
      qui dès mèyes èt dès mèyes di bètchètes sititchèt,
      totès fènes, totès dreûtes, qui v’ dîrîz dès-awèyes.
      Henri Simon, Li pan dè Bon Diu, Li sûrdèdje.
  8. betchowe copete.
    • C’ est k’ la dzeur, al betchete, betch å vint, bén a pîce,
      Po des belès aiyes d’ ôr, nol oujhea
      N’ î fwait l’ cocrê. Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Li plope », 1923, p.33 (fråze rifondowe).
  9. tiesse di clå.
    • Li ptit valet mi l' a grawyî foû del tiesse avou l' betchete d' on clå d' schayteu, mins dji voe co clair assez po n' nén fé des biestreyes. Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.42 (fråze rifondowe).
  10. (mot del fotbale) pitaedje del betchete do solé.
    • I n' sait choter k' des betchetes.
  11. (mot d' batelreye) pitit batea avou li dvant foirt pondant.
    • Dji nos avans stî pormoenner tot avå Vnijhe dins ene betchete.
  12. (linwince) stitchete (morfinme) ki s' mete divant l' bodje do mot.

Ratourneures

[candjî]
  1. dj' inme mî vey ses talons k' ses betchetes
    • On-z inme mî ses talons k' ses betchetes. Motî Forir (fråze rifondowe).
  2. l’ awè sol betchete del linwe
  3. ridjonde les deus betchetes : aloyî, hazi.
  4. roter so ses betchetes, roter sol betchete des pîs
  5. sol betchete des doets
  6. so ses betchetes
  7. betchete rafoircixhante : betchete ki rafoircixhe li sinse do viebe: ki-/co-, ca-, ac-, s- (2), dis- (2).

Parintaedje

[candjî]

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Contråve

[candjî]
  • (boket dvantrin do pî): talon
  • (morfinme di dvant l' bodje): cawete

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

[candjî]
pitite buze po vudî djusse
boket dvantrin do pî
chotaedje del ponte do solea, å fotbal
  • Francès : tir de la pointe (nén ratournåve direk e francès)
betchete di Vnijhe
abocta metou divant l' bodje