Aller au contenu

djalêye

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye 1

[candjî]

Do viebe « djaler », avou l’ cawete « -êye ».

Prononçaedje

[candjî]

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
djalêye djalêyes

djalêye femrin

  1. (nén contåve) (mot d’ meteyo) sôre di nive ki s' fwait pa edjalaedje del rozêye al tere.
    • Li djalêye a cût mes feves.
    • Les verdeures ont stî prinjhes del djalêye.
    • Li bîje disbobine lès djaléyes
      Su mès deûs massales totes roselantes.
      Li bîje sofèle tote li djoûrnéye,
      Todi pu fèle èt pus agnante.
      Jacques Desmet.
    • Qui l’iviér vinse asteûre ! Li grain, fwért èt vigreûs,
      pout ratinde, sins crankî, lès djalêyes èt lès freûds
      Henri Simon, Li pan dè Bon Diu, Li sûrdèdje.
  2. tins ådzo d' zero dgrés.
    • Pa ç' djalêye ci, nos irans a l' glissoere sol fosse.
    • Cwand dji m' voe prijhnî des bijhes et des djalêyes
      Et k' i m' fåt bén viker come el fwait l' sodoirmant,
      Mi cour djereye do rpinde å lon ses evolêyes
      El sôlante florixhåjhe des prumîs tins crexhantsLouis Lagauche, "L' inmant", Li cité des Aclots, (1947), p. 131 (fråze rifondowe).
    • A l' ivier, cwand les stoeles xhinèt les dints, c' est sene di djalêye Michel Anselme (fråze rifondowe).
    • Ci pire la n' aléve nén po basti: ele tournéve a rén avou les plouves et les djalêye (ramexhné pa Jean Germain).
  3. (contåve) nute k' il î fwait dizo d' zero dgré.
    • Gn a co yeu troes djalêyes e moes d' may.
Ratourneures
[candjî]
  1. blanke djalêye, claire djalêye : edjalaedje del rozêye del nute, dabôrd k' i n' djale nén do djoû. F. gelée blanche.
  2. evoyî al djalêye
  3. poyowe djalêye : djalêye ki leye come des poys après les fis, les åbes. On dit eto: djivronde. F. givre.
  4. poyowe djalêye est d' pô d' durêye; u : li (blanke) djalêye a s' cou rlavé : i rploût docô après.
  5. li djalêye do vénrdi sint ni fwait pont d' toirt ås fleurs : : doûce creyance
  6. djalêye e moes d' avri et d' may, c' est des mizeres a tot sketer : paski totes les verdeures ki vnèt d' esse semêyes, les åbes ki boutèt vont edjaler.
  7. noere djalêye, djalêye ki coixhe : grand froed di hôte bijhe.
  8. li tins eva al djalêye u : si va mete al djalêye u : si rtape a djalêye : i va fé dizo zero tins del nute.
  9. del nive dissu des broûs, del djalêye divant troes djoûs
  10. el djalêye a s' cou rlavé : : i ploût dsu.
  11. djalêye e-n avri ey e may, c' est des mizeres a tot sketer :
Sinonimeye
[candjî]

emårlaedje, mårlaedje, måle, råle, relêye

Omofoneye possibe
[candjî]
Ortografeyes
[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :


Ratournaedjes
[candjî]
rozêye prinjhe ådzo d' zero dgrés
tins ådzo d' zero dgré

Etimolodjeye 2

[candjî]

Do viebe « djaler », avou l’ cawete « -êye » (après Lidje, «djalêye» et après Tchålerwè, «djèléye» ), avou assaetchance do francès «gelée» (so Nameur et l' Basse Årdene, «jèléye»).

Prononçaedje

[candjî]

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
djalêye djalêyes

djalêye femrin

  1. (amagnî) sôre di prinjhe sirôpe, k' on fwait avou sacwants fruts (gurzales, pemes, poeres).
    • Dj' a mindjî del djalêye so m' tårtene.
    • Li dame del måjhone k' aveut-st apoirté ene miyete di djalêye al malåde derit a s' mere : Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.82 (fråze rifondowe).
  2. djus d' tchå raclairi, et divnou glumiant.
    • Del djalêye di vea.
    • On nos a siervou on pî d' pourcea avou toplin del djalêye.
  3. (noûmot pa stindaedje do sinse) prodût tchimike del minme cogne, k' on saetche di des ales.
    • I plonkèt dins l' aiwe po ramasser les ales, k' i rvindèt po fé del djalêye.
Mots d’ aplacaedje
[candjî]
Ortografeyes
[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : R13
Ratournaedjes
[candjî]
  • F. gelée, gélatine.
  • F. gelée.
  • F. gel, agar-agar.

Waitîz eto

[candjî]

Lijhoz l’ årtike djalêye (discramiaedje) so Wikipedia