Aller au contenu

enûler

Èn årtike di Wiccionaire.
(Redjiblé di s' enûler)

Etimolodjeye

[candjî]

Bodje « nûlêye » avou l’ betchete « e- » des viebes avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) enûle
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) enûlez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) enûlans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) enûlnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) enûlrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) enûléve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) enûle
pårt. erirece (dj’ a, vos av) enûlé
Ôtes codjowaedjes come bouter

enûler

  1. (viebe å coplemint) fé monter.
    • Les fouwås enûlèt leus bleuwès foumires Henri Simon (fråze rifondowe).
  2. (viebe å prono) endaler eviè l' hôt, les nûlêyes (tot djåzant d' on son, d' èn oujhea, d' on gaz).
    • Lavola, on-z ôt l' tchant del vierlete ki s' enûleye Jean-Marie Warnier (fråze rifondowe).
    • Paretreut k' nosse Tere a dedja-st ataké a fé monter s' termomete, cåze di totes les måssîstés ki s' enûlèt d' on pô totavå Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
    • Sins tårdjî, li moxhet s' enûle, avou s' proye, et s' ehåstêye viè l' sapinire Léon Demarche (fråze rifondowe).
    • Pu l' ovraedje kiminça et l' tchanson do rabot
      S' enûla-st e l' ovroe. Tot xhuflant ene air di danse,
      L' ovrî fjheut voler l' cresse et, come po l' caressî,
      Passéve si mwin so l' bwès tot-z admirant ses fleurs
      Henri Simon, "Li rvindje di l' åbe (fråze rifondowe).
  3. (viebe å prono) s' ewaporer po fé des nûlêyes.
    • Mins l’vilmeûse mètchanceté, qui s’ècråhe di nos plåyes
      S’ènûl’reût-st-èl vapeûr qui montr’eût dès bouyons,
      Et tot r’toumant so l’tére, èle î sèm’reût pés qu’måy
      Li hayîme di l’Amoûr qu’on s’deût inte vrêys Walons— Émile Wiket, Fruzions d' cour, p.170.
  4. (viebe å prono) divni sombe cåze des nûlêyes.
    • Vola l' tins ki s' enûle ;
      Ké vint ki vla k' i fwait !
      I vat mî ki dj' m' afûle,
      Ca vocial on hoursea. Jean-Joseph Dehin, "L' orèdje" (1848) (fråze rifondowe).
    • Vola l' tins ki s' enûle et l' cir vude ses aiwîs,
      Po dispierter l' coete aiwe et fé rtchanter l' vivîLouis Lagauche, "L' inmant", Li vivî, (1947), p. 88 (fråze rifondowe).
  5. (viebe å prono) esse evoye raddimint sins ki les ôtes ni savexhe wice.
    • Delfosse s' a-st enûlé ! Deus temoens acertinèt k' il aveut l' wåde Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 25 (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. li tins s’ enûle : les nûlêyes anourixhèt l' cir.

Parintaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]
fé monter
endaler eviè les nûlêyes
divni sombe cåze des nûlêyes
esse evoye raddimint sins ki les ôtes ni savexhe wice

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : C8, C9, O3

Sipårdaedje do mot

[candjî]

w. do Levant

Ratournaedjes

[candjî]
fé monter
endaler eviè les nûlêyes
s' ewaporer po fé des nûlêyes, del brouheur
divni sombe cåze des nûlêyes
esse evoye raddimint sins ki les ôtes ni savexhe wice