enûler
Apparence
(Redjiblé di s' enûler)
Etimolodjeye
[candjî]Bodje « nûlêye » avou l’ betchete « e- » des viebes avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.
-
Wapeur ki s' enûle
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes :
- /ɛ.nyː.ˈle/ /ɛ.nuː.ˈle/ (fok deus prononçaedjes)
- (pa rfrancijhaedje) /ɛ.ny.ˈle/ /ɛ.nu.ˈle/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɛ.nyː.ˈle/
- diferins prononçaedjes :
- Ricepeures : e·nû·ler
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | enûle |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | enûlez |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | enûlans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | enûlnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | enûlrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | enûléve |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | enûle |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | enûlé |
Ôtes codjowaedjes | come bouter |
enûler
- (viebe å coplemint) fé monter.
- Les fouwås enûlèt leus bleuwès foumires — Henri Simon (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) endaler eviè l' hôt, les nûlêyes (tot djåzant d' on son, d' èn oujhea, d' on gaz).
- Lavola, on-z ôt l' tchant del vierlete ki s' enûleye — Jean-Marie Warnier (fråze rifondowe).
- Paretreut k' nosse Tere a dedja-st ataké a fé monter s' termomete, cåze di totes les måssîstés ki s' enûlèt d' on pô totavå — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
- Sins tårdjî, li moxhet s' enûle, avou s' proye, et s' ehåstêye viè l' sapinire — Léon Demarche (fråze rifondowe).
- Pu l' ovraedje kiminça et l' tchanson do rabot
S' enûla-st e l' ovroe. Tot xhuflant ene air di danse,
L' ovrî fjheut voler l' cresse et, come po l' caressî,
Passéve si mwin so l' bwès tot-z admirant ses fleurs
— Henri Simon, "Li rvindje di l' åbe (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) s' ewaporer po fé des nûlêyes.
- Mins l’vilmeûse mètchanceté, qui s’ècråhe di nos plåyes
S’ènûl’reût-st-èl vapeûr qui montr’eût dès bouyons,
Et tot r’toumant so l’tére, èle î sèm’reût pés qu’måy
Li hayîme di l’Amoûr qu’on s’deût inte vrêys Walons— Émile Wiket, Fruzions d' cour, p.170.
- Mins l’vilmeûse mètchanceté, qui s’ècråhe di nos plåyes
- (viebe å prono) divni sombe cåze des nûlêyes.
- Vola l' tins ki s' enûle ;
Ké vint ki vla k' i fwait !
I vat mî ki dj' m' afûle,
Ca vocial on hoursea. — Jean-Joseph Dehin, "L' orèdje" (1848) (fråze rifondowe). - Vola l' tins ki s' enûle et l' cir vude ses aiwîs,
Po dispierter l' coete aiwe et fé rtchanter l' vivî— Louis Lagauche, "L' inmant", Li vivî, (1947), p. 88 (fråze rifondowe).
- Vola l' tins ki s' enûle ;
- (viebe å prono) esse evoye raddimint sins ki les ôtes ni savexhe wice.
- Delfosse s' a-st enûlé ! Deus temoens acertinèt k' il aveut l' wåde — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 25 (fråze rifondowe).
Ratourneures
[candjî]- li tins s’ enûle : les nûlêyes anourixhèt l' cir.
Parintaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]divni sombe cåze des nûlêyes
esse evoye raddimint sins ki les ôtes ni savexhe wice
Ortografeyes
[candjî]E rfondou walon :
Sipårdaedje do mot
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]s' ewaporer po fé des nûlêyes, del brouheur
- Francès : s'évaporer (fr), se condenser (fr), s'embrumer (fr)
divni sombe cåze des nûlêyes
- Francès : s'obscurcir (fr), se gâter (fr)
esse evoye raddimint sins ki les ôtes ni savexhe wice
- Francès : disparaître (fr), se volatiliser (fr), s' évanouir (fr)