tchåssî
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Bodje "tchåsse", avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /t͡ʃɔː.ˈsiː/ /t͡ʃaː.ˈsiː/ /t͡ʃoː.ˈsiː/ /t͡ʃoː.ˈsi/ /t͡ʃoː.ˈsɛ/ /t͡ʃoː.ˈse/ (betchfessî å)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃɔː.ˈsiː/
- Ricepeures : tchås·sî
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | tchåsse |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | tchåssîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | tchåssans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | tchåsnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | tchåsrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | tchåssive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | tchåsse |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | tchåssî |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
tchåssî (viebe å coplemint)
- mete (on solé, ene tchåsse) a s' pî.
- I fåt-st aler tchaeke djoû, tchåssî d' pezants shabots,
Woeyî so ene trope d' åmayes å mitan des brouwires ; Aveur les tchifes et l' front hålés des cwate solos,
Et télfeye, doirmi ene nute å cour des sapinires. — Marcel Launay (fråze rifondowe). - Avou l' tins k' i fwait e nosse payis, on l' åreut bén tchåssî d' ene pwaire di shabots, et n' el nén leyî a pîs dischås — Christian Quinet (fråze rifondowe).
- Fåreut co ki l' måle biesse tchåsreut ces botes la ! … et ki l' hårpixhe ki dj' a metou dvins freut l' afwaire. — Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 35 (fråze rifondowe).
- I fåt-st aler tchaeke djoû, tchåssî d' pezants shabots,
- mete (èn ôte mousmint).
- On n' prind nén l' tins di fé ses coûsses, et di tchåssî s' vantrin — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
- Tchåssîz lyi ene narene
Sol narene k' il a,
Ou fjhoz l' blanc d' farene
Si n' lest nén dedja. — Louis Lagauche, "L' inmant", Les Djîles, (1947), p. 127 (fråze rifondowe).
- (imådjreçmint), (belès-letes) covri.
- Cwand l’ bal del nivaye ourit fwait s’ tape,
Totes les coxhetes des åbes dressît
Leus skeletes ki l’ rålêye al schape
Di wate et d’ glaece aveut tchåssî. — Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
- Cwand l’ bal del nivaye ourit fwait s’ tape,
Parintaedje
[candjî]Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]Ratourneures
[candjî]- tchåssî onk divins l' ôte : etchåssî, emantchî.
- on n' va nén e paradis tot tchåssî tot moussî : cwand on mourt on n' prind nén ses béns avou; on dit eto : « on waxhea n' a pont d' taxhe ».
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
[candjî]Pårticipe erirece
[candjî]tchåssî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "tchåssî".
Ratourneures
[candjî]Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Viebes do walon avou l' cawete -î
- Mots avou l' betchfessî å
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come tchessî
- Mots do walon avou on sinse imådjrece
- Motlî do walon po les belès-letes
- Mots do walon avou des ratourneures
- Pårticipes erireces do walon
- Viebes do walon ki l' pårticipe erirece est parey ki l' infinitif