tchåssî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje "tchåsse", avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /t͡ʃɔː.ˈsiː/ /t͡ʃaː.ˈsiː/ /t͡ʃoː.ˈsiː/ /t͡ʃoː.ˈsi/ /t͡ʃoː.ˈsɛ/ /t͡ʃoː.ˈse/ (betchfessî å)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃɔː.ˈsiː/
Ricepeures : tchås·sî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	tchåsse
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	tchåssîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	tchåssans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	tchåsnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	tchåsrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	tchåssive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	tchåsse
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	tchåssî
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

tchåssî (viebe å coplemint)

mete (on solé, ene tchåsse) a s' pî.
- I n' pout tchåssî des botes,
  Ses pîs sont tot xhalés,
  Tot crawés. — Henri Forir, Blouwett lîgeoiss, On bon pârti (traduit du français), 1843, p.29 (fråze rifondowe).
- I fåt-st aler tchaeke djoû, tchåssî d' pezants shabots,
  Woeyî so ene trope d' åmayes å mitan des brouwires ; Aveur les tchifes et l' front hålés des cwate solos,
  Et télfeye, doirmi ene nute å cour des sapinires. — Marcel Launay (fråze rifondowe).
- Avou l' tins k' i fwait e nosse payis, on l' åreut bén tchåssî d' ene pwaire di shabots, et n' el nén leyî a pîs dischås — Christian Quinet (fråze rifondowe).
- Fåreut co ki l' måle biesse tchåsreut ces botes la ! … et ki l' hårpixhe ki dj' a metou dvins freut l' afwaire. — Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 35 (fråze rifondowe).
mete (èn ôte mousmint).
- On n' prind nén l' tins di fé ses coûsses, et di tchåssî s' vantrin — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
- Tchåssîz lyi ene narene
  Sol narene k' il a,
  Ou fjhoz l' blanc d' farene
  Si n' lest nén dedja. — Louis Lagauche, "L' inmant", Les Djîles, (1947), p. 127 (fråze rifondowe).
(imådjreçmint), (belès-letes) covri.
- Cwand l’ bal del nivaye ourit fwait s’ tape,
  Totes les coxhetes des åbes dressît
  Leus skeletes ki l’ rålêye al schape
  Di wate et d’ glaece. aveut tchåssî. — Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
(viebe å prono) mete des solés.
- Est çki les mamjhuletes si tchåssèt d’ gros shabots ? — Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.28 (fråze rifondowe).

Parintaedje

Mots d’ aplacaedje

Sinonimeye

mete

Ratourneures

tchåssî onk divins l' ôte : etchåssî, emantchî.
on n' va nén e paradis tot tchåssî tot moussî : cwand on mourt on n' prind nén ses béns avou; on dit eto : « on waxhea n' a pont d' taxhe ».

Ortografeyes

Divant 1900 :

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

tchaussi : C8
tchåssî : E1
tchaussî : C9 ^{(cf. orto.)}, O4

E rfondou walon :

tchåssî : R10 ^(lére)

Ratournaedjes

tchåssî

Arabe marokin : لبس ^(ary) =‎ lebes
Espagnol : calzar ^(es)
Francès : chausser ^(fr)

Pårticipe erirece

tchåssî omrin

Pårticipe erirece omrin do viebe « tchåssî ».

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	tchåssî	tchåssîs
femrin padrî	tchåsseye	tchåsseyes
femrin padvant	tchåsseye	tchåsseyès

tchåssî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

moussî d' ene sacwè ås pîs
- C' e-st insi k' e purete,
  On s' håynêye å solo,
  L' tchapea d' paye el hanete
  Et tchåssî d' gros shabots. — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.34 L'awous′ (1906) (fråze rifondowe).

Ratourneures