bijhe

Loukîz eto : Bijhe.

Walon (Rifondou)[candjî]

Etimolodjeye[candjî]

Tayon-bodje tîxhon « bisia » (minme sinse), racuzinåve avou l’ burton « biz ».

Prononçaedje[candjî]

AFE :
- diferins prononçaedjes : /biːç/ /biːh/ /biːʃ/ (betchfessî jh) (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /biːç/ ^{aschoûtez lu}
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif[candjî]

singulî	pluriyal
bijhe	bijhes

bijhe femrin

froed vint d’ ivier.
- Ciste anêye la, li bijhe shofléve pol djudi sint. — Pierre-Joseph Dosimont (fråze rifondowe).
- Li måjhone esteut a mitan catcheye pa ene håye di seuceas k’ el waerantixheut del bijhe — E. Gilliard (fråze rifondowe).
- El froed ki trawe et l’ bijhe ki groûle
  N’ apåjhtèt gote li five ki m’ broûle. — Fré Matî.
- Li cok d’ awousse k’ a tchanté djoyeuzmint tot l’ esté
  Si trouve bén dihessî cwand l’ bijhe a-st arivé. — Marcel David.
- Li froed del bijhe hagne dins mes doets tot aroedis. — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- Su l’ vôye qui nos min.ne à l’èglîje,
  Li vint a chové lès nûléyes,
  Nos massales rodjichenut d’zo l’ bîje
  On s’ rafîye tot laudje dèl vièspréye
  — Jacques Desmet.

Ratourneures[candjî]

coixhante bijhe ou hagnante bijhe : froede bijhe ki hagne li pea.
- Li hagnante bijhe, divins totes les coines,
  Baligandant, vnéve sititchî
  Des meye pondeures di ses alinnes
  Tot çou ki n’ si poleut catchî— Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
- Trop malåde po mète mi pèneûse narène
  Al cwahante bîhe qui m’bouh’reût so l’costé,
  Dji n’vou nin portant qu’on dèye qui m’vèye pène
  Brogne ås deûs Walons qu’on vint dè flotch’ter
  — Émile Wiket, Fruzions d' cour, p.83.
li vint a tourné a bijhe : i fjheut do vint (ene assez boune air), pu asteure, i bijhe.
li hôte bijhe, li noere bijhe, li bijhe di Tongue : li vint do Nôr-Ess. Loukîz eto schoice-vint.
- Li vint a co shoflé mwints djoûs sol hôte bijhe, et il a co fwait bén froed. — Gaston Lucy (fråze rifondowe).
- Les poirts et les menes di sé, ci sereut ôte tchoi k’ on dmey djoû sol plinne al noere bijhe. — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
li droete bijhe, basse bijhe, li blanke bijhe, li bijhe d’ Årdene : li vint d’ l’ Ess.
- Li cabinet d’ ahesse å fond do corti c’ esteut purade ene « incomodité » k’ ene comôdité, cwand i fjheut droete bijhe e plin ivier. — Henri Lepage (fråze rifondowe).
li basse bijhe, li blanke bijhe : vint do Sud-Ess. Loukîz eto vint d’ Lorinne.
bijhe di måss ; bijhe d’ avri ; bijhe do prétins : bijhe di ces deus moes la.
- On ratind sovint les bijhes d’ avri po-z aler tcheryî å bwès, ca adon, les tchmins sont pus setchs. — Motlî d’ Tchonveye (fråze rifondowe).
Li bijhe do prétins rmagne les ptits semés : li bijhe d’ avri fwait crever les prumîs semaedjes.
ene froede bijhe, ene seure bijhe, ene måle bijhe, ene mwaijhe bijhe, ene fene bijhe, ene hagnante bijhe, ene coixhante bijhe, ene bijhe a vs côper e deus : on foirt froed vint do Nôr.
- I fwait ouy ene måle bijhe ki vs edjale so plaece.
- Gn è shofléve ene hagnante bijhe so les sconcires.
- Ti n’ as måy shuvou l’ eraire des eures, des djoûs å long e l’ fene bijhe et dvins les brouyårds, tot montant et tot dischindant. — Léon Warnant (fråze rifondowe).
li bijhe hagne (pés) k’ on possédé, li bijhe est come on raezoe, li bijhe vos trawe tot houte : ele hagne foirt, elle est foirt froede.
li bijhe dene, li bijhe baye : ele shofele foirt.
- Cwand k’ el bijhe baye, on s’ retchetoere. — Yves Gourdin (fråze rifondowe).
va s’ ti fote a l’ bijhe ! : va-st å diåle !
li trô d’ bijhe, li trô del bijhe : ?
esse cayî del bijhe : aveur pierdou tot çou k’ on-z aveut. F. ruiné(e).
i pout roter conte li bijhe, i pout ndaler conte li bijhe, il est moussî, rpaxhî, po-z aler conte vint et bijhe :
1. dijhêye d’ onk k’ a des tchôds mousmints cwand i doet rexhe divant l’ ouxh.
2. po onk k’ a bén magnî.
acori come vint et bijhe : ariver raddimint. On dit eto abizer, abroker
sipiter (evoye) e bijhe : ?
diele di bijhe : ronde sibijheure. F. engelure.
çou ki vint d’ vint erva d’ bijhe :
1. on djoû, i fwait bon vint (assez tchôd) ; et l’ londmwin i bijhe.
2. (imådjreçmint) çou ki vént d’ rif erva d’ raf.
bijhe di Påkes, bijhe al Pintcosse.
Li djoû di dvant l’ grande Påke, si l’ vint tchesse di bijhe, on nd årè do parey po shijh samwinnes; : sipot po-z anoncî l’ tins.
Cwand l’ bijhe roveye fevrî, ele ni roveye nén may : sipot po-z anoncî l’ tins.
Djihene del bijhe : crodjambot del bijhe.
ene pitite air di Bijhe :
1. ene pitite bijhe, nén trop froede.
  - I vneut ene pitite air di Bijhe. Loukîz a bijhler.
2. (djeu d’ mot inte les deus sinses di « air ») ene air di muzike. F. mélodie, mélopée.
  - Djouwe nos don ene pitite air di Bijhe.