haetchî

Walon

Etimolodjeye et tcherpetaedje

Spotchî aplacaedje di : «hertchî» (aprume a pårti del disfondowe "dji hètche") + «saetchî», cité dins l' FEW 4 433a.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /hɛ.'ʧiː/ /ha.'ʧiː/ /ha.'ʧi/ /ha.'ʧe/ /a.'ʧiː/ /a.'ʧi/ /a.'ʧe/ /a.'ʧɛ/ (betchfessî ae) (H prumrece)
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /hɛ.'ʧiː/
• Ricepeures: hae·tchî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj')	haetche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	haetchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	haetchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	haetchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj')	haetchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj')	haetchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj')	haetche
pårt. erirece (dj' a, vos av)	haetchî
Ôtes codjowaedjes	come "waitî"

haetchî

1. (v. å coplemint) saetchî.

   I haetchive todi l' coviete après lu, et mi, dj' a dvou doirmi tote discatchiye (B.d. d' Årdene nonnrece).

   Haetchî avou on harcot (inte les royes di canadas), c' est mete djus (Motlî d' Tchonveye).

   Djam haetcha sol lignoûle a deus mwins, et flaxhî avou s' corîxhe so li screne del Rossete, mins rén a fé !(M. Hicter).

2. (v. å coplemint) (pus stroetmint) saetchî (èn ouxh) po l' clôre.

   Haetchîz l' ouxh après vos (Motî da Haust).

   Ti haetchrès l' ouxh dirî twè Modele:MoLo

3. (v. å coplemint) rissaetchî (ene ehalante sacwè).

   Haetchîz vos pîs, ki dji n' rote dissu (Motî da Haust).

4. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete ) avou "après" rishonner (a).

   I haetche après s' popa (Motî del Hesbaye).

5. (si haetchî (viebe å prono) :) si stinde (po on viyaedje, on bastimint).

   Li rowe si haetche inte les façådes Des måjhons d' pires ki s' raloukèt (J. Docquier).

Ratourneures

1. >> haetchî l' vea : saetchî åzès coides metowes ås pates d' on vea, po-z aidî li vatche a veler.
2. >> tel haetches a håre, ey ele broke a hote : ele fwait tot l’ contråve di çou k’ on lyi dmande, aprume d’ ene mwaijhe cavale.
3. haetchî l' guete

Parintaedje

• haetchaedje, haetcheu, haetcheye
• rihaetchî
• kihaetchî
• haetche

Mots d' aplacaedje

haetchî foû, haetchî evoye, haetchî djus

Mots vijhéns

hertchî, saetchî, rihaetchî

Pwaire minimom

• hatchî (côper al hatche)
• saetchî

Sipårdaedje do mot e 20inme sieke

Basse Årdene, w. do Levant (Hu, Hesbaye, Lidje minme)

Ortografeyes

Divant 1900 hacher : G150 acher : G150 Sicrijhas do 20e sieke (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) hètchî : E1, E170, E213 hatchî : S25, S41, S117 hatchi : S0 hatchè : S24, S40, S105

hatcher : S17 p. 28, 38, S117 atcher: S117 atchè: S117 atchî: S117 atchi: S117 âtchî : S104 E rfondou walon haetchî : R10, FR13 a "tirer"

Si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l' mot "haetchî", riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l' rahouca do motî el djivêye. Mins l' mot n' est nén todi dins : E2, E13, E23, E34, E165, S107, S109, R13

Ratournaedjes

± saetchî : Loukîz a : saetchî

± saetchî èn ouxh pol riclôre

Francès: fermer (fr) (une porte)

± rissaetchî ene ehalante sacwè : Loukîz a : rissaetchî

± si stinde, tot cåzant d' on viyaedje

Francès: s’étirer (fr), s’étendre (fr)