hertchî

Èn årtike di Wiccionaire.
Aller à la navigation Aller à la recherche

Flag of Wallonia.svg Walon (Rifondou)[candjî]

Etimolodjeye[candjî]

Tayon-bodje tîxhon « herke» (grand rustea), avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.

Prononçaedje[candjî]

Viebe[candjî]

Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) hertcheye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) hertchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) hertchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) hertcheynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) hertcheyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) hertchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) hertcheye
pårt. erirece (dj’ a, vos av) hertchî
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

hertchî

  1. (v. å coplemint)
    1. trinner (ene sakî, ene sacwè) al tere, tot fjhant ene foice.
      • Les adjants hertchèt l' sôlêye el pote. — Motî d’ Vervî (fråze rifondowe). Il ont rescontré nosse hiedresse L' ôte feye, ki rwaitive a ses biesses. I vos l' ont apougnî pal tiesse Et s' l' ont hertchî dins ene djiniesse. — J.-C. Benoît (fråze rifondowe).
    • Cologne, Bassindje et Djhan l' Banslî ! Vos årîz bén mî fwait do braire Ki l' diåle les hertchaxhe en infier (Marian de St Antoine).
    • Pocwè don avént i hertchî des adjeyantès pires des kilometes å lon afîsse di dressî leus menirs et leus dolmens ? — J.-P. Dumont (fråze rifondowe).
    • Afeye, li coshet dmoréve so s' cou et s' mwaisse el diveut hertchî (J.P. Dumont).
    F. traîner, emmener, tirer, haler.
    1. saetchî målåjheymint ene sacwè d' foirt pezant, ki rôle, u ki flote.
    • Li tcherete k' ele hertchive esteut ossu rapîçtêye ki s' harnaxhaedje ranucté d' coides. — L. Lagauche (fråze rifondowe).
    • Les ôtes dissipes arivént avou l' batea, etot hertchant l' filet d' pexhons (Sint Djhan, rat. pa J.M. Lecomte).
    F. remorquer, tracter.
    1. assaetchî (ene sacwè) tot l' fijhant trinner on moumint (avou ene fortchele, on rustea).
    • Avou ene fortchete, i hertchive les deus djaenes d' oû et les gros truks, et i spotchive ttafwait dins si assîte.
    rl a: råvler, aråvler.
    F. racler, enlever.
    1. (imådjreçmint) prinde toltins avou lu, prinde avou lu ene sacwè ki vos ahale.
    • Nos hertchans tertos nos ptitès mizeres. Matante, si vos vloz do vinaigue di peme, dji vs è rmetrè on cantea :: Nonna, dji n' vou rén hertchî avou mi ! — R. Dedoyard (fråze rifondowe).
    F. traîner, trimbaler.
  2. (v. å nén dit coplemint)
    1. (mot d’ houyeu) saetchî, u poûssî on vagonet avou del hoye u des edjåjhes, del taeye disk' al cadje pol moenner evoye.
    Francès d' Walonreye "hercher".
  3. (v. sins coplemint)
    1. råvler, rusteler.
    • Dji n' fjha k' on sôt disso m' rustea Po hertchî dins ses boyeas. — J.-C. Benoît (fråze rifondowe).
    F. ratisser, râteler, cureter.
    1. trinner a tere.
      • Vosse robe hertcheye al tere.
    • Ké becane: li rowe di dvant si disgonfele; li tchinne a dedja potchî djus troes côps, et dins les dischindêyes, i m' fåt leyî hertchî mes pîs al tere, paski les frins n' vont nén (Y. Paquet).
    F. traîner, racler, frotter, toucher le sol, pendre jusqu'à terre.
    1. aveur ene rowe ki frote, èn nén bén rôler, tot djåzant d' èn ekipaedje.
    • Vos avoz vosse rimorke ki hertcheye.
    F. frotter, freiner.
    1. trinner on djoû di dpus ki çou k' gn a dins les årmonaks, tot djåzant del viye lune (adon, li moes d' lune a 30 djoûs estô d' 29). Li lune hertcheye, les Muzulmans front co cwareme dimwin.
    2. aler d' cresse, tot djåzant d' on meur, d' ene paroeze.
    • Vosse måjhire hertcheye.
    • Ene fouwire ki hertcheye.
    rl a: clintchî, haetchî.
    F. pencher, s'incliner, devenir oblique, s'infléchir.
    1. (ås måyes) bodjî ene miete foû di plaece, et k' on n' pout nén, divant d' djouwer (po esse pus près, u po distourner ene aroke).
    F. se déplacer.
    1. hawter.
    • On hertchive come çoula, royon après royon, sorlon les manires des sårteus. — S. Fontaine (fråze rifondowe).
    On dit eto: crocter.
    F. houer, labourer, gratter le sol, scarifier, herser.
  4. (viebe å prono) : Miniauge.gifLoukîz a : « si hertchî ».
    1. si trinner.
    • Ni leyîz nén li ptit s' hertchî al tere.
    • Gn aveut des plaeces k' i s' divént hertchî so leu vinte télmint k' el passaedje divneut stroet. — A. Marchal (fråze rifondowe).
    F. ramper, se traîner.
    1. ariver målåjheymint.
    • Les rinnes kimincént pa rlever l' tiesse foû des sankes, pu ele sitindént leus grandès pates po s' hertchî å boird di l' aiwe. — G. Pècheur (fråze rifondowe).
    • Li vî ome tot moussant dins li ptite oto: on va waitî di s' hertchî ladvins.
    F. se hisser.

Ratourneures[candjî]

  1. hertchî ses pîs : trinner ses pîs, tot rotant (télfeye po-z aler tot doûçmint, esprès).
    • Il esteut måvlé et, come Lorint esteut dvant lu, i s' leya aler et hertcha ses grands pîs bin lon padrî. — A. Lenfant (fråze rifondowe).
    F. traîner les pieds..
  2. hertchî a råye-cou : trinner (ene sakî) so s' dirî.
    • I l' aveut prin pås deus pîs et i l' aveut hertchî a råye-cou dins les sticots d' djinesses.
  3. hertchî on bwès°. :
  4. hertchî ene berlinne : saetchî on vagonet al mwin, el hoyire.
  5. hertchî a s' cou : aveur toltins drî lu (des sakîs, des sacwès k' on freut bén sins.
    • I hertcheye tos costés ses efants a s' cou.
    • Come les ôtes, dji hertcheye a m' cou on vî mehin k' on lome li lwè do talion, ki mes niers ravikèt a fwait ki m' cervea el pîtlêye. — R. Brialmont (fråze rifondowe).
  6. hertchî al voenne : saetchî evoye li hoye.
  7. hertchî al pire : saetchî les pires evoye.
  8. hertchî al berlinne, å batch, å gayot : a l' asulon del sôre d' indjén po tcheryî.
  9. aveur ene djambe ki hertcheye : xhaler ene miete.
    On dit eto: haetchî l' djambe.
  10. aveur on bwès° ki hertcheye foû di s' faxhene. :

Parintaedje[candjî]

Prin del pådje «https://wa.wiktionary.org/w/index.php?title=hertchî&oldid=324223»