nåjhi

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje « åjhe », avou ene betchete e d’ ecloyaedje avou ene ristitchete -n-, avou l’ cawete di codjowaedje « -i » des viebes (çou k’ a dvou dner *« enåjhi »), adon avou sbetchaedje di : do "e" ; mete avou tote ses åjhes, si bén k’ on n’ vout pus bodjî ; adon, do minme estok etimolodjike ki l’ moyén francès « naisir » ; mot cité dins l’ FEW 24 151b. Racuzinave avou li francès do Kébek niaiser.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /nɔː.ˈʒi/ /nɔː.ˈʒiː/ /nɔː.ˈhi/ /naː.ˈhi/ /na.ˈi/ /naː.ˈji/ /nɔː.ˈhiː/ /naː.ˈʒi/ /nɔː.ˈʒœ/ (betchfessî å), (betchfessî jh)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /nɔː.ˈʒi/
Ricepeures : nå·jhi

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	nåjh_i / nåjhxh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	nåjhxhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	nåjhxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	nåjhxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	nåjh_irè / nåjhxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	nåjhxheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	nåjhxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	nåjh_i
Ôtes codjowaedjes	come prusti

nåjhi

(viebe å coplemint) rinde sicran, fizicmint u morålmint.
- Et mågré ki dj' lyi deye ki s' kidûte m' nåjhixh
  Dji n' voe nén pus on djoû ki l' ôte ki çoula finixh. — André Delchef, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «Li galant de l'siervante», p.6 (fråze rifondowe).
(viebe å prono) : Loukîz a : « si nåjhi ». divni scran.
- Vos vs nåjhiroz si vos coroz todi insi — D.T.W.
- Tot do long del voye, sins s' nåjhi,
  C' est todi lu k' aveut l' parole … — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.59, So vôye po li scole (1936) (fråze rifondowe).

Ratourneures

on s’ nåjhit d’ tot : On nd a s’ sô minme d’ ene plaijhante sacwè, cwand ça rvént trop sovint.

Parintaedje

Sinonimeye

(tos sinses) : scrandi, hoder ; Loukîz a : « hoder »
(morålmint) : peler, soyî, taener

Ortografeyes

Divant 1900 :

nâxhi : E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

nåjhi : R10 ^(lére), R13

Li mot n’ est nén dins : S117

Ratournaedjes

rinde sicran, fizicmint

Arabe : تعب ^(ar) =‎ ta3aba
Arabe marokin : عيّى ^(ary) =‎ 3eyya
Almand : ermüden ^(de)
Inglès : to tire ^(en)
Espagnol : cansar ^(es)
Francès : fatiguer ^(fr)
Gåmès : odey
Neyerlandès : vermoeien ^(nl)

rinde sicran, morålmint

Inglès : to bore ^(en)
Francès : lasser ^(fr)
Neyerlandès : vervelen ^(nl)

Codjowas

	Dobès rfondowes
nåjhi		nåjhixh

Do viebe «nåjhi»

indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	nåjhi	nåjhis
femrin	nåjheye	nåjheyes

nåjhi omrin

Pårticipe erirece omrin do viebe « nåjhi ».
- Nosse cavale est forbowe ; dji l’ a trop nåjhi.

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	nåjhi	nåjhis
femrin padrî	nåjheye	nåjheyes
femrin padvant	nåjheye	nåjheyès

nåjhi omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

k’ a dandjî di si rpoizer.
- Po nén s' fé trop nåjhi
  On s' lavéve al cotire
  Émile Lambert, Li prumî nîd
k' end a s' sô d' fé ene sacwè.
- Mareye esteut pé k’ Lucifer,
  D’ ene grete, ele endè fjheut ene plåye !
  Si bén k’ on djoû, nåjhi, rpaxhou,
  D’ etinde todi l’ minme vicåreye,
  Djan-Pire prinda ses djambes a s’ cou. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.40, “Qui fait mâ trouve mâ” (fråze rifondowe).
- Et, nåjhi do ratinde, i rprinda l' Porminåde
  Ripassa l' Pont des Veas, So les Dos, les Bayås
  — Louis Lagauche, "Mayon" (1923), p. 23 (fråze rifondowe).
- BODSON. – Di wice rivénss, Signeur ?
  VICTÔR. – Då fén coron del tere … Dj’ a dzerté, ca dj’ so nåjhi d’ l’ årmêye. — Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.21 (fråze rifondowe).
- Tchantans l' plaijhi do rvey les viyès mames
  Al porminåde avou leus ptits efants,
  Do rvey grand-pere nåjhi d' ese cou so xhame,
  Rovyî ses fåves emey les fleurs des tchamps. — Jean Dessard, D'ine cohe so l'aute, 1939, p.13, Tchantans l’ prétins (1937) (fråze rifondowe).

Ratourneures

moirt nåjhi : foirt nåjhi ; loukîz a : l’ sinonimeye.
rade nåjhi : nén foirt coraedjeus.
nåjhi do esse bén : k’ a tot çk’ i fåt po-z esse bén, et ki s’ trecasse po des réns.

Ratourneures

Sinonimeye

scran, hodé
Loukîz a : Motyince:sins foice, d’ awè trop bouté/walon

Ortografeyes

Divant 1900 :

nâxhi : E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

nåjhi, nåjheye : R10 ^(lére), R13

Li mot n’ est nén dins : S109

Sipårdaedje do mot

w. do Levant, w. do Mitan, w. do Coûtchant

Ratournaedjes

ki s’ doet rpoizer

Loukîz a : scran

Francès : fatigué ^(fr)

Sustantif

	singulî	pluriyal
omrin	nåjhi	nåjhis
femrin	nåjheye	nåjheyes

nåjhi omrin

onk k’ est scran.
onk ki n’ boute nén rade.

Mots d’ aplacaedje

Djihan l’ nåjhi, Djan l’ nåjhi