Aller au contenu

dihaler

Èn årtike di Wiccionaire.
(Redjiblé di dishaler)
Alofômes di d(i)-
Plinne cogne Sipotcheye cogne
dihaler dhaler

: li spotcheye cogne est prononceye avou assimilaedje: /thale/.

Etimolodjeye

[candjî]

Do viebe « haler », avou l’ betchete « di- » di disfijhaedje des viebes

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) dihale
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) dihalez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) dihalans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) dihalnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) dihalrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) dihaléve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) dihale
pårt. erirece (dj’ a, vos av) dihalé
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

dihaler

  1. (viebe å coplemint) :
    1. rissaetchî a (ene sakî) des cayets ki l' ehalént.
      • (I fåreut) dihaler l' gregne. Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
      • Dji dhale li tåve di tot çou ki l' ehale. Motî Haust (fråze rifondowe).
      • Li pôve djonne si veyant dhaler,
        Ni fjha k’ ene hope foû del praireye. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.80, “Li p’tit Pît’lé” (fråze rifondowe).
    2. rissaetchî tot les cayets d' ene sacwè, vudî.
      • Li pope d' Anverse ala dhaler l' årmå ; cwand ele ava metou les kékes camatches al tere ele derit-st a l' ercule : Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.65 (fråze rifondowe).
    3. emoenner lon d' ene sakî ene ôte djin ki l' taene, des biesses ki lyi fjhèt toirt.
      • Dihalez m' di ci taenisse la. Motî Forir (fråze rifondowe).
      • Dji vôreu k' vos m' dihalrîz di ces målès biesses la.
    4. rissaetchî les taexhons foû del tåve après ene eurêye.
    5. distoker (èn ouxh ki n' si droveut pus).
  2. (viebe å prono) : Loukîz a : « s’ dihaler ».
    1. si rinde libe.
      • I s' fåt sawè dihaler po s' ocuper di s' famile.
    2. si dhaler di : sayî di n' pus aveur a s' ocuper di.
      • Li tins s’ a dhalé di s’ mantea ; Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Avri (D’après Charles d’Orléans) », 1925, p.101 (fråze rifondowe).
      • Al fén, nos avéns dvins nozôtes (e scole) ene djonne sote di nexhance, ki s' mere avoyive po s' è dhaler. Henri Forir (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. ni dhaler did rén

Parintaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Contråve

[candjî]

ehaler

Pwaire minimom

[candjî]

dihåler (rissaetchî l' brune coleur di s' pea)

Sipårdaedje do mot

[candjî]

w. do Levant, Basse Årdene

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
  • dishaler : R9 (a « disbertaker 1 »), R11 (rifondaedje ricandjî enawaire) (lére)
  • dihaler : FR13 (a « débarrasser »)
Li mot n’ est nén dins : E200, C13, R13

Ratournaedjes

[candjî]
rissaetchî çou ki djinne
rissaetchî les toupins foû del tåve après ene eurêye
si rinde libe
sayî di n' pus aveur a s' ocuper di