crexhe

Walon (Rifondou)

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	crexhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	crexhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	crexhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	crexhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	crexhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	crexheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	crexhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	crexhou
Ôtes codjowaedjes	come mete

crexhe

1. (v. sins coplemint) grandi tot cåzant d' ene biesse, d' ene djin, des pwels.
   • On n' tineut nén conte di l' apetit k' on djonne coir pout-st awè cwand k' i n' a nén fini d' crexhe. — Émile Sullon (fråze rifondowe).
   • I s' lait crexhe li båbe.
2. (v. sins coplemint) grandi tot cåzant d' ene plante.
   • Après k' on-z a yeu passé l' rôlea, li grin djermêye et crexhe Modele:MoTch
   • Les tcherdons crexhént avou les dints-d'-tchén, les pas-d'-ågne et les ôtes crouwins ki stofént les crompires u les betråles — Edouard Peraux (fråze rifondowe).
3. (v. sins coplemint) grandi tot cåzant d' ene sacwè (ritchesse, comiece, djoû, lune, evnd.).
   • Li walon, come li francès, vént po s' pus grande pårt do latén, mins s' n' a-t i nén yeu l' tchance di poleur crexhe et si spåde come lu. — André Lamborelle (fråze rifondowe).
   • Ca nozôtes, les Walons, nos vnans, azår, å monde dizo l' sene del Lune, ki n' dimeure djamåy li minme mins ki candje todi, crexhant on côp et rastrindant l' ôte côp. — Jean-François Brackman (fråze rifondowe).

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

1. (imådjreçmint)si måvler.
   • Dji crexhe cwand dj' end etind des cis ki mådixhèt l' cok k' elzès dispiete trop timpe — Maggy Frisée (fråze rifondowe).

   Loukîz a : monter, boure.

   F. s'irriter.

II. fé crexhe [vierbire a coplemint] fé grandi. I fwait crexhe si niyåd. On dit eto: acrexhe, racrexhe, diswalper. F. accroître, augmenter, développer.

III. crexhe di (+ sustantif) [viebe di divnance] divni pus (+ addjectif).

1. crexhe d' ådje : monter dins ses ans (po fé l' diferince avou «crexhe di grandeur».

IV. si crexhe [v.pr.] waitî d' passer po pus grand k' on-z est. I saye di s' crexhe. F. se grandir, se valoriser.

Ratourneures

1. dismetant k' l' avoenne crexhe, li tchvå mourt, sol tins k' l' avoenne crexhe, li tchvå creve
2. il a l' hikete: c' est k' il est co po crexhe : u
3. c' est ki l' cour crexhe : ervazî k' on dit a ene djin k' a l' hikete.
4. Il (elle) a crexhou so on tonea : espot k' on dit d' èn efant k' a les djambes tchamlowes pa manke di tchåsse.

   "il a les jambes arquées, il fait du rachitisme".

5. S' il (elle) a crexhou inla so ene nute, il esteut tins ki l' djoû s' leve : ervazî k' on dit tot veyant ene grande pîce (on grand, ene grande).

   Franwal: ahåyant po: "c'est un grand échalas, une grande asperge".

6. crexhe come les cawes di vatches: après l' tere : raptiti tot divnant vî (cwand les poys des cawes des vatches crexhèt, i s' raprotchèt d' tere). On djheut sovint ça d' ene feme ki rotéve a baxhete a cåze di l' osteyoporôze.

   F. se tasser.

7. rwaitî crexhe les rcenes did padzo : esse moirt et eteré.

   Franwal: ahåyant po: "sucer les pissenlits par la racine".

8. nosse cour crexhe : on s' recrestêye, on-z est fir.
   • Et nosse cour crexhe cwand c' est k' on tuze al glwere. Di nos vîs peres ki n' avît måy pawou (Li Tchant des Walons).

   F. se gonfle.

9. Al Sinte-Luce, les djoûs crexhèt do sôt d' ene pouce : Li Sinte-Luce, c' est l' 13 di decimbe, mins dinltins, divant l' calindrî grigoryin, c' esteut viè l' 21 di decimbe.
10. crexhe di saedjesse : divni pus råjhnåve.
    • C' est nén l' tot d' crexhe d' ådje, savoz, mes parants, i fåt ossu crexhe di saedjesse !

    F. grandir en âge et en sagesse.

Parintaedje

• crexhant, crexhance
• crexaedje, crexhince, crexhoûle, crexhinne, crexhåjhe
• crexhyî (!!! a-z aveuri), crexhioûle
• discrexhe, discrexhaedje, discrexhance, discraxhant
• forcrexhe, forcrexhance
• acrexhe
• racrexhe
• ricrexhe, ricrexhaedje

Sinonimeye

screfyî

Ratournaedjes

grandi tot cåzant d' ene vicante sacwè

• Francès : croître ^(fr), grandir ^(fr), se développer ^(fr)

• F. croître, pousser.
• F. se développer, croître.

Codjowas

crexhe

1. indicatif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « crexhe ».
2. suddjonctif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « crexhe ».
3. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece, do viebe « crexhe ».