frisse
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Bodje tîxhon * « friskaz », dandjreus pal voye do mîtrin neyerlandès « frisch », k' a dné eto l' neyerlandès «fris»; li minme bodje tîxhon a dné eto «frexh», dandjreus pal voye do vî lingaedje d’ oyi «fresche» (loukîz cial tote li dischindance di «friskaz»).
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /fʀis/ /fʀœs/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /fʀis/
- Ricepeures : nén rcepåve
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | frisse | frisses |
femrin padrî | frisse | frisses |
femrin padvant | frisse | frissès |
frisse omrin et femrin (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’ no)
- assez froed, dins on tchôd etournumint.
- Tot frisse ådvins, li vî posson
Rawåde, a s' clå, li ci k' a soe — Joseph Docquier (fråze rifondowe). - Il aveut prins d' abitude di vni fé s' prandjire padzo les plaenes, nén lon erî do vevî; fåt dire k' il î fwait todi bén frisse — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- I fwait infén frisse, après li stofeur do djoû, et l' påjhûlisté des grandès waides m' implixh li cour — Francis Drugmant (fråze rifondowe).
- Li fris’ cot’hê, dizos l’båhe dè prétimps,
Aprinda l’tote foûs-måle novèle
Qu’amå pau d’timps
Li djårdinî qwit’reût nosse Walonèye
Po r’djonde li payîs d’sès tayons
— Émile Wiket, Fruzions d' cour, p.84.
- Tot frisse ådvins, li vî posson
- nén vî, tot djåzant d' èn amagnî (tchå, verdeure) apresté po-z esse vindou.
- Leu pexhon n' esteut pus frisse.
- djonne et bele, tot djåzant d' ene båshele.
- Elle esteut pår si frisse;
Ses ouys estént si beas (…)
K' on miråke si fjha:
Li rôzî florixha — Henri Simon, (divins: Li ptit rôzî) (fråze rifondowe). - Mins dj' roveye ses fåtes cwand l' sovnance
Moenne mi pinsêye e rescoulance
Viè l' tns k' on djheut : « Ké frisse påkea !»
— Louis Lagauche, "L' inmant", Li tchanson del Mouze, (1947), p. 103 (fråze rifondowe).
- Elle esteut pår si frisse;
Ratourneures
[candjî]- fé frisse : fé froed.
- Sav bén k’ c’ est plaijhi d’ aveur ene måjhone comme cisse-cial, vos, Janete. Il î fwait si frisse la ! Dji m’ ra dedja tot. — Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.118 (fråze rifondowe).
- frisse come on gurzea
Parintaedje
[candjî](minme sourdant etimolodjike)
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]- (amagnî) novea
Contråve
[candjî]- (assez froed, dins on tchôd evironmint) : tchôd, stofant, petant, tapant
- (nén vî, tot cåzant d' èn amagnî) : vî, passé, avancî, blete (frut)
Ratournaedjes
[candjî]assez froed, dins on tchôd cotoû
nén vî, tot cåzant d' èn amagnî
Adviebe
[candjî]frisse (nén candjåve)
- ki vént djusse di divni insi.
- Do laecea frisse modou.
- Des oûs frisse ponous.
- Des fleurs tote frisse codowes.
- Il esteut tot frisse arivé e nosse viyaedje.
Sinonimeye
[candjî]- frismint, novelmint, dierinnmint, djustumint
- tchôd (laecea), novea (oûs)
Ratournaedjes
[candjî]ki vént djusse di divni insi
- Inglès : newly (en) freshly (en)
- Francès : fraîchement (fr) / fraichement (fr), nouvellement (fr), récemment (fr)
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal |
---|---|
frisse | frisses |
frisse omrin
- sôre di gote (!!! a-z aveuri).
- Dj' a cial e cåve on ptit bari d' frisse ki nos rplacrè l' åme e coir... Tårdjîz ! — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.8 (fråze rifondowe).
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do tîxhon
- Mots do walon do minme sourdant k' on mot do mîtrin neyerlandès
- Mots walons rtrovés e vî lingaedje d' oyi
- Mots ki s' prononcèt parey cåzu totavå
- Mots do walon d' on seu pî
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Addjectifs do walon ki l' omrin et l' femrin sont pareys
- Addjectifs do walon todi metous padvant
- Mots do walon avou des ratourneures
- Adviebes do walon
- Mots nén candjåves do walon
- Sustantifs do walon