haernaxhî

tchivås haernaxhîs

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje «haernaxh-» («haerna»), avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes :
    • /hɛʀ.na.ˈhiː/ /haʀ.na.ˈhiː/ /haʀ.na.ˈhi/ /aʀ.na.ˈʃiː/ /aʀ.na.ˈʃi/ /aːʀ.na.ˈʃiː/ /aʀ.niˈ.ʃiː/
    • (pa picårdijhaedje) /aʀ.ni.ˈkiː/, miersipepieuzmint e l’ notule ALW 9.80 ; (36 prononçaedjes).
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /hɛʀ.na.ˈʃiː/ (waire u nén prononcî insi å 20inme sieke)
• Ricepeures : haer·na·xhî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	haernaxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	haernaxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	haernaxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	haernaxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	haernaxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	haernaxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	haernaxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	haernaxhî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

haernaxhî

1. (viebe å coplemint) (mot d’ acleveu di tchvås) mete (les haernas a on tchvå).
2. (viebe å coplemint) (pa stindaedje do sinse) fé bodjî tot fjhant do brut (come cwand on mete mes haernas a on tchvå).
   • I haernaxhe les saeyeas et les tchôdrons — D.T.W.
3. (viebe å coplemint) djonde di tos les costés.
   • E nosse coine, dj' esteu tote seule di crapåde; dj' inméve bråmint mia haernaxhî les gaméns, toursi et s' capougnî. Tofer sayî k' i m' djondénxhe - ewou k' pus tård les omes mi capôteyrént — Auguste Laloux, Mi ptit viyaedje des ans å long (fråze rifondowe).
4. (v. sins coplemint) bodjî totès ptitès sacwès tot fjhant do brut.
   • I haernaxhe dins les canteas, k' i va co rewoeyî les efants — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
5. (viebe å prono muroetrece) mete toplin des mousmints, des cayets so s' dos.
6. (viebe å prono muroetrece) si må moussî.

Parintaedje

• haernaxhmint, haernaxhreye, haernaxhaedje, haernaxheu

Sinonimeye

• (mete les haernas a on tchvå) : ahaerni, ehaernaxhî
• (bodjî totès sacwès tot fjhant do brut) : grevissî, naxhî, rinaxhî, ranxhî, randaxhî, forguiner, veriner

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• harnahi ( 4inme troke ) : G209
• arnichî : O0, O3, O4, C106
• ârnachi : C1
• arnitchî : S117
• arnikî : O0, O3
• harnahî : G209
• arnacher : S117
• arnachi : C8, C13
• arnachî : C9, O0, O4
• ârnachî : O0, C106

E rfondou walon :

• haernaxhî : R10 ^(lére)

Ratournaedjes

mete les haernas a on tchvå

• Francès : harnacher ^(fr)

toutchî d' tos les costés

• Francès : tripoter ^(fr)

bodjî totès ptitès sacwès tot fjhant do brut

• Francès : remuer ^(fr), fouiller ^(fr)

Pårticipe erirece

haernaxhî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe « haernaxhî ».