tchitche

Walon (Rifondou)

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /t͡ʃit͡ʃ/ /t͡ʃœt͡ʃ/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃit͡ʃ/
• Ricepeures : nén rcepåve

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje latén « ciccum » (pitite sacwè)

Sustantif 1

singulî	pluriyal
tchitche	tchitches

tchitche femrin

1. pitite cwantité.
   • Il åreut falou ene tchitche di sé d' pus.
2. mannesté ki sûne des ouys, del nute, u a cåze d' ene maladeye.

Ratourneures

1. Ça n' vént nén a ene tchitche : Ça n' doet nén esse djusse djusse. On dit eto : ... a on pwel, a ene coye di påpe.
2. n' î nén comprinde ene tchitche : èn comprinde gote di rén a ça.

Li messe do Semdi Sint, c' est totes brixhådreyes k' on n' î comprind nén ene tchitche— Joseph Selvais (fråze rifondowe).

Parintaedje

• tchitcheye, tchitchete
• tchitchi
• Tchitchron

Sinonimeye

• pitite cwantité Loukîz a : Sinonimeye:pitite cwantité

Ratournaedjes

(petite quantité) Loukîz a : Sinonimeye:pitite cwantité

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	tchitche	tchitches
femrin atribut	tchitche	tchitches
femrin epitete (todi padvant)	tchitche	tchitchès

tchitche omrin et femrin (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’  no)

1. ki n' alowe nén voltî çou k' il a; ki wåde tos ses cwårs por lu.
   • Il est tchitche, eyet s' feme eto — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
   • Il est bén trop tchitche: i touwreut on pû po-z awè s' pea — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. I n' est nén tchitche do må des ôtes : I fwait bouter ses ovrîs, ses efants come des biesses.
2. tchitche pårén ! : Criyaedje des efants ezès batemes dinltins, cwand l' pårén n' aveut pupont d' çanses a lzî hiner (divant, i criyént: "Vive Pårén !").

Sinonimeye

• arabe, pice-crosse, rapia, hape-tchå, crantchou; I n' est nén tchitche do må des ôtes : il exploite, il surexploite

Parintaedje

• tchitchmint

Ratournaedjes

tchitche

• Arabe marokin : سقام =‎ sqram
• Francès : avare ^(fr), parcimonieux ^(fr), chiche ^(fr)
• Neyerlandès : gierig ^(nl)

Sustantif 2

singulî	pluriyal
tchitche	tchitches

tchitche omrin et femrin

1. onk, ene ki wåde tos ses cwårs por lu.
   • A l' vî tchitche!

Etimolodjeye 2

Tayon-bodje tîxhon "ketsche" (crakion, ragosse) mot cité dins l’ FEW 16, 316a, Dataedje do mot : 1580.

Sustantif

singulî	pluriyal
tchitche	tchitches

tchitche femrin souwé frut :

1. peme côpêye a bokets, souwêye e cofe, ki s' pout wårder tot l' ivier.
   • Les tchitches ont dmoré trop lontins e for: ele sont rayeyes — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
   • On afiyive les tchitches so ene coidlete ådzeu del sitouve — Michel Anselme (fråze rifondowe).
2. souwêye poere.
   • Po fé des tchitches, on passéve les poeres å for cwand on-z aveut cût dins des pailes ås dorêyes; on lzî passéve deus troes côps po k' ele setchixhénxhe — Michel Anselme (fråze rifondowe).
3. souwêye biyoke.
4. frut ki cmince a bleti.

Ratourneures

1. do côrin d' tchitche : sôre di compote fwaite avou des souwés fruts.
2. do brouwet d' tchitche : aiwe k' on cût
   1. clair come do brouwet d' tchitches : nén clair do tot.
3. pouri (èn efant) a tchitche u: pouri come ene tchitche : li foirt gåter.
4. fé des tchitches avou l' trô di s' cou : (måhonteuzmint) mori (paski les musses di l' anusse si ratchitchèt al moirt).

Parintaedje

• tchitchon
• ratchitchî, si ratchitchter
• tchitchî
• tchitchler

Sinonimeye

• (peme): caetche, oraye-di-beguene, tchitchon, ficote
• (biyoke): pronne

Sipårdaedje do mot

w. do Mitan, w. do Coûtchant, Basse Årdene

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• tchitche : C8, C9, C13, C100, C105, O0, O4, S0, S21, S24, S25, S107, S109, S110, S117

E rfondou walon :

• tchitche : R9 ^(lére), R10 ^(lére), FR13 (a "pomme" & "pruneau")

Li mot n’ est nén dins : R13

Ratournaedjes

souwé frut

• Francès : pomme tapée ^(fr), poire tapée ^(fr), pruneau ^(fr) (biyoke)

souwé boket d' peme Loukîz a : oraye-di-beguene

• Francès : tranche de pomme séchée ^(fr)

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	tchitche	tchitches
femrin atribut	tchitche	tchitches
femrin epitete (todi padvant)	tchitche	tchitchès

tchitche omrin et femrin (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’  no)

1. souwé, tot cåzant d' pemes.
   • Des tchitchès pemes.
   • Les crompires sont totes tchitches — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

tchitche

• Francès : ratatiné ^(fr)

Etimolodjeye 3

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

• tchitche ås ouys