Aller au contenu

djeryî

Èn årtike di Wiccionaire.
Loukîz eto : djéryî.

Walon (Rifondou)

[candjî]

Etimolodjeye

[candjî]

Tayon-bodje latén « desiderare » (voleur, dizirer) çou ki dene on mot avou l’ dobe cawete « -yî » des viebes, adon racuzinåve avou neyerlandès « geren » (djeryî) et l' almand « gären » (prusti).

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) djereye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) djeryîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) djerians
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) djereynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) djereyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) djeryive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) djereye
pårt. erirece (dj’ a, vos av) djeryî
Ôtes codjowaedjes come tcheryî

djeryî

  1. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») u « après » volou awè ene sacwè k' on n' årè dandjreus nén (sins rén dire, mins tot l' mostrant).
    • I djereye so tot.
    • I djereynut après tot çk' i voeynut — Motî Alphonse Massaux (fråze rifondowe).
    • Ene vatche tinowe a djune (sins poleur magnî), ele djereye sol magnî des ôtes; ele lance après — Jean-Jacques Gaziaux, L’élevage des bovidés à Jauchelette, p. 302 (fråze rifondowe).
    • Sins beacôp fé des ådiyosses,
      Li Bon Diu continta l' ovrî,
      Tot lyi dnant l' pô k' aveut djeryî. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Les roies", p.11 (fråze rifondowe).
    • Et twè don, vî souwé, ti n’ aveus wåde di m’ dire ki t’ fi djeryive so m’ feye ?
      BODSON. (riyant) – Mi, dji tome des nûlêyes ! — Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.53 (fråze rifondowe).
    • Paski des omes k' i gn a, les cis ki schoûtèt leu feme, et lzî dner totes les miscotreyes k' ele vlèt, do côp k' ele — djerièt. après, ces omes la, di dju, i dvèt esse contés avou les femes — Lucyin Mahin, Eviè Nonne.
    • Mi, dji djeryive après des candôzreyes — P. Schruse (fråze rifondowe).
  2. (pus stroetmint) (mot d’ fiziolodjeye) voleur awè èn amagnî, tot cåzant d' ene feme ki ratind.
    • Dji djereye après do bouyon d' poye — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
    • Les femes ecintes djerièt co sovint so ene sôre u l' ôte: i n' les fåt nén fé pîler après.
    • Mi stoumak djereye après on herin — Motî d’ Vervî (fråze rifondowe).
    • I n' mi manke nén minme ene ataetche,
      Et s' il arivéve ki dj' djereyreu,
      Pawou di m' vey mete ene taetche,
      Dj' åreu foû d' lu çou k' dji vôreu ! — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Mi p’tit bouname" (fråze rifondowe).
  3. ratinde après åk ki n' vout nén vni.
    • C' est nén tofer åjhey
      Cwand i fåt fé ene tchanson;
      Li tchansonî djereye
      Après l' inspiråcion — Jacques Lefebvre (fråze rifondowe).
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.
  1. djeryî po: awè håsse et fé tot po.
    • Ele djereye po-z aler å bal, et elle a pîlé tote li djournêye po k' dji l' î moenne. — Motî d’ Vervî (fråze rifondowe)..
    • Cwand dji m' voe prijhnî des bijhes et des djalêyes
      Et k' i m' fåt bén viker come el fwait l' sodoirmant,
      Mi cour djereye do rpinde å lon ses evolêyes
      El sôlante florixhåjhe des prumîs tins crexhants— Louis Lagauche, "L' inmant", Li cité des Aclots, (1947), p. 131 (fråze rifondowe).

Franwal:

  1. "faire des pieds et des mains pour que".

II. [v.s.c.]

  1. aveur håsse d' ene sacwè.
    • Oh ! Dj' inméve d' î viker, dji contéve î mori !
      Djeriant d' aveur so m' fosse ene pougnêye di fetchires
      Bén puvite k' ene corone di rôzes ou di feu d' li ! — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li ponne dè gård di bwès, p. 147 (fråze rifondowe).
  2. awè håsse d' on n' sait d' cwè (a magnî), sins magnî did rén.
    • Vola lontins ki ça n' m' a pus gosté come ça; al måjhon, dji djereye todi, et i gn a rén ki m' agresse (R. Dedoyard).
    rl a: rinaker, nareus.
  3. magnî u voleur magnî des sacwès d' drole, metans des pires, do plastike, tot cåzant d' ene vatche.
    F. avoir un appétit dépravé, présenter du pica.
  4. awè håsse (d' èn amagnî).
    • On sint k' les djins sont mwais; pocwè promete et n' nén dner ? est çu po fé djeryî nos efants ? — Paul Moureau (fråze rifondowe).
    F. avoir des envies.
    djeryî dvant les werenes riwaitî les belès werenes des botikes, sins rén poleur rén atchter.
    Franwal: ahåyant po: "faire du lèche-vitrines".
  5. awè håsse d' emocions amoureuses.
    • Li cir esteut blanc, presse a s' enonder; mi djonne cour djeryive, vef di tote hantreye (A. Ramez).
    F. se languir.
  6. èn nén saveur s' i va tourner a plouve, tot djåzant do tins.
    • Li tins djereye: il est po ploure, mins ça n' sait vni (après ene termene di setchresse).
    On dit eto: li tins halkene.
    Franwal: ahåyant po: "temps instable".

Ratourneures

[candjî]
  1. djeryî après l’ moirt

Parintaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

paiyî après, rimer après, bediver après, låmer après, dinmyî après, blefer après, gleter après, awè l' misse di, awè må l' vinte après, awè må l' panse après, esse a l' eveye di, saetchî l' linwe après, awè håsse di.

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :

Ratournaedjes

[candjî]
voleur awè d' tote foice
Prin del pådje «https://wa.wiktionary.org/w/index.php?title=djeryî&oldid=410141»